stress

Pos­trav­ma­tik stress ya­şa­yan­lar da­ha həs­sas olur­lar

Baxış sayı: 1. 710

Post­rav­ma­tik stress po­zun­tu­su hə­ya­tı təh­did edən bir ha­di­sə­dən son­ra baş­la­yan və hə­yat key­fiy­yə­ti­ni aşa­ğı sa­lan bir prob­lem­dir. İlk ola­raq, dö­yüş son­ra­sı əs­gər­lər­də tə­yin ol­ma­sı­na bax­ma­ya­raq təy­ya­rə qə­za­la­rı, qa­çı­rıl­ma, tə­bii fə­la­kət­lər (zəl­zə­lə, sel və s.) son­ra­sın­da da mü­şa­hi­də edi­lir. Şəxs trav­ma­tik ha­di­sə­ni və bu­nun per­sep­tu­al-koq­ni­tiv-emo­sio­nal his­sə­lə­ri­ni yu­xu­la­rın­da və gün ər­zin­də tək­rar­la­nan şə­kil­də ya­şa­yır.

Psi­xo­loq Də­ya­nət Rza­ye­vin söz­lə­ri­nə gö­rə, in­san­lar stress sö­zün­dən tez-tez is­ti­fa­də edir­lər: “Stress or­qa­niz­min ümu­mi adap­ta­si­on sind­ro­mu­dur. Stress həm psi­xo­lo­ji, həm də fi­zio­lo­ji olur. Fi­zio­lo­ji stress, mə­sə­lən, ha­ra­sa əli­ni­zi vur­duq­da ağ­rı hiss et­mə­yi­niz­dir. Əv­vəl­cə ağ­rı kəs­kin olur. Son­ra isə ağ­rı­nı az hiss edir­si­niz. Ağ­rı­ya adap­ta­si­ya və uy­ğun­laş­ma ge­dir. Psi­xo­lo­ji stress za­ma­nı isə han­sı­sa ha­di­sə baş ve­rib. Na­ra­hat­lıq, təş­viş ke­çir­mi­si­niz, ürək dö­yün­tü­sü tez­ləş­mə­si, ürək bu­lan­ma və s. əla­mət­lər mü­şa­hi­də olu­nur. Son­ra hə­min si­tua­si­ya­ya, ümu­miy­yət­lə, öy­rə­şir­siz. Or­qa­nizm adap­ta­si­ya olur”.

D.Rza­yev bil­di­rib ki, in­san mü­ha­ri­bə­də iş­ti­rak edib, ai­lə zo­ra­kı­lı­ğı­na mə­ruz qa­lıb, han­sı­sa ci­na­yə­tin, şid­də­tin və ya tə­bii fə­la­kə­tin qur­ba­nı olub­sa, on­da post­rav­ma­tik stress baş­la­ya bi­lər. İn­san stress ke­çi­rir. Bir si­tua­si­ya­dan baş­qa si­tua­si­ya­ya ke­çir. İn­san gə­rək hə­min və­ziy­yə­tə uy­ğun­laş­sın. Uy­ğun­laş­ma pro­se­si ge­də­nə qə­dər in­san stress ke­çi­rir. Uy­ğun­la­şan­dan son­ra stress ol­mur. Am­ma elə də olur ki,  in­san uy­ğun­la­şa bil­mir, hə­min xa­ti­rə­lər gö­zü­nün qa­ba­ğın­da can­la­nır. San­ki ey­ni dəh­şə­ti hər gün ya­şa­yır. “Post­rav­ma­tik stress ke­çi­rən­lə­rin ço­xun­da bu prob­lem­lər olur. Be­lə in­san­lar ai­lə qu­ran­da və s. nor­mal hə­ya­ta qa­yı­dan­dan son­ra prob­lem ya­şa­yır­lar. Uy­ğun­la­şa bil­mir­lər. Gər­gin olur­lar, ai­lə­də konf­likt­lər ya­şa­yır­lar”.

Psi­xo­lo­qun söz­lə­ri­nə gö­rə, mü­ha­ri­bə­dən son­ra ad­re­na­lin ası­lı­lı­ğı da ya­ra­nır: “Be­lə ki, mü­ha­ri­bə za­ma­nı da­im ad­re­na­lin if­raz olu­nur. Mü­ha­ri­bə­dən son­ra in­san­da ad­re­na­li­nin ye­nə if­raz olun­ma­sı­na tə­ləb ya­ra­nır. Ona gö­rə be­lə in­san­lar eks­trim­lə bağ­lı id­ma­na ge­dir və ya ci­na­yət tö­rə­dir ki, ad­re­na­li­ni ye­nə hiss et­sin”.

Mü­ha­ri­bə iş­ti­rak­çı­la­rı­nın psi­xo­lo­ji prob­lem­lər ya­şa­dı­ğı­nı de­yən Rza­yev bil­di­rib ki, qan­lı dö­yüş­lər­dən son­ra əs­gər­lər­də yu­xu po­zun­tu­su, nev­ro­za meyl­li­lik, müx­tə­lif qor­xu­la­rın ya­ran­ma­sı mü­şa­hi­də olu­nur. “Əs­gə­rin ge­ne­ti­ka­sın­da psi­xi po­zun­tu var­sa, mü­ha­ri­bə şə­rai­tin­də psi­xi po­zun­tu­nun üzə çıx­ma­sı­na tə­kan ola bi­lər. Ümu­miy­yət­lə, dö­yüş iş­ti­rak­çı­la­rın­da qor­xu­lar, fo­bi­ya­lar, mü­əy­yən nev­ro­tik re­ak­si­ya­lar da­ha çox olur”.

Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, mü­ha­ri­bə za­ma­nı çox vaxt psi­xo­lo­ji prob­lem­lər özü­nü gös­tər­mir: “Mü­ha­ri­bə­də qan­lı dö­yüş­lər ge­dir. Əs­gər­lər ya­tan­da şi­rin yu­xu­lar gö­rür­lər və ai­lə­lə­ri­nə qa­yı­dır­lar. Ço­xu­sun­da be­lə olur. Am­ma evə qa­yı­dan­dan, ar­tıq əmin-aman­lıq olan­dan son­ra mü­ha­ri­bə­ni ya­şa­ma­ğa baş­la­yır­lar. Mü­ha­ri­bə ge­dən za­man dö­yüş­lər­də or­qa­nizm özü­nü mü­da­fiə et­mə­yə baş­la­yır. Hə­min müd­dət yax­şı yu­xu­lar baş­la­yır. Mü­ha­ri­bə­dən son­ra isə əs­gər­lər ai­lə­yə qa­yı­dır. Hər şey yax­şı­dır. La­kin post­rav­ma­tik stress po­zun­tu­su­nu ya­şa­yan­lar yu­xu­lar­da hə­min dö­yüş­lə­ri, və­ziy­yət­lə­ri gö­rür. Hər ge­cə hə­min stre­si ya­şa­yır. Bu­na post­rav­ma­tik stress po­zun­tu­su de­yir­lər. Hər gün hə­ya­tın mü­əy­yən his­sə­si stre­sin içə­ri­sin­də olur. Tə­səv­vür edin ki, bu in­san psi­xi­ka­sı­na ne­cə mən­fi tə­sir gös­tə­rir! İn­san­da nev­ra­tik re­ak­si­ya­lar olur. Və bu da­ha çox nev­ro­za bən­zə­yir. İn­san­lar qa­pa­lı yer­lər­dən və ya hün­dür­lük­dən qorx­ma­ğa baş­la­ya bi­lər­lər”.
Psi­xo­loq he­sab edir ki, mü­ha­ri­bə iş­ti­rak­çı­la­rı­nın ək­sə­riy­yə­ti post­rav­ma­tik stress ya­şa­yır­lar: “İn­san­lar var ki, ai­lə­si, ya­xın­la­rı onun­la düz­gün dav­ra­nır və on­da bu stress ötə­ri olur, ke­çir. Elə də adam­lar var ki, son­ra­dan onun psi­xi­ka­sın­da mü­əy­yən prob­lem­lər ya­ra­nır. Lap kəs­kin­dir­sə, yax­şı psi­xo­te­ra­pev­tə və ya psi­xi­at­ra mü­ra­ci­ət et­mə­li­dir­lər. Am­ma ümu­miy­yət­lə, konk­ret bir şab­lon yox­dur ki, bu cür dav­ran­ma­lı­san. Hər ai­lə­nin öz mə­də­niy­yə­ti, ənə­nə­si var”.
Post­rav­ma­tik stress ya­şa­yan­lar çox həs­sas olur, hər şe­yə re­ak­si­ya ve­rir­lər. On­la­rın bir qis­mi yax­şı­lıq edər, bir qis­mi isə ək­si­nə, qəd­dar­lıq, şid­dət gös­tə­rə bi­lər­lər. “Hər bir hal­da on­la­rı ba­şa düş­mək la­zım­dır”.

Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, post­rav­ma­tik stress ya­şa­yan­lar açıq ha­va­da da­ha çox ol­ma­lı, id­man­la, üz­gü­çü­lük­lə məş­ğul ol­ma­lı­dır. “Sev­di­yi iş­lə baş­la­rı­nı qa­ta, elm­lə də məş­ğul ola bi­lər­lər. Be­lə in­san­la­ra kö­mək et­mək və on­la­rı yö­nəlt­mək la­zım­dır”.

Ay­nu­rə MƏM­MƏ­DO­VA




Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir