Bağırsaq bakteriyaları və beyin arasındakı əlaqə son illərdə elm adamları tərəfindən geniş şəkildə tədqiq olunmuşdur. Bu əlaqənin, xüsusilə bağırsağın mikrobiomu və sinir sistemi arasında necə bir qarşılıqlı təsir olduğunu anlamağa çalışmaq, sağlamlıq və xəstəliklərin müalicəsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bağırsaq bakteriyaları yalnız həzm proseslərinə təsir etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda beyindəki bir sıra bioloji prosesləri də idarə edə bilirlər.
Bağırsaq mikrobiomu nədir?
Bağırsaq mikrobiomu, bağırsaqda yaşayan minlərlə növ bakteriya, virus, göbələk və digər mikroorqanizmlərin toplusudur. Bu mikroorqanizmlər, orqanizmin sağlam funksiyaları üçün əhəmiyyətli olan bir çox prosesin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Bağırsaqda yaşayan bakteriyalar, qidaların həzm edilməsindən tutmuş, immun sisteminin gücləndirilməsinə və hətta beynin fəaliyyətinə qədər müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirlər.
Bağırsaq və beyin arasında qarşılıqlı əlaqə
Bağırsaq mikrobiomu ilə beyin arasında qarşılıqlı əlaqə, “bağırsaq-beyin oxu” adlanır. Bu əlaqə, əsasən mərkəzi sinir sistemi ilə bağırsaq arasında məlumatların qarşılıqlı şəkildə ötürülməsi vasitəsilə həyata keçir. Bu proseslər, vagus siniri vasitəsilə baş verir və beynin bağırsaqla əlaqəsi, həzm sistemi ilə beyin arasındakı informasiya ötürülməsini təmin edir.
Vagus siniri, bağırsaq və beyin arasında bir növ əlaqə qurucu rolunu oynayır. Bağırsaqda yaşayan bakteriyalar, vagus siniri vasitəsilə beyinə müxtəlif kimyəvi siqnallar göndərə bilər. Məsələn, bəzi bakteriyalar, beyindəki dopamin və serotonin kimi neyrotransmiterlərin ifrazını təsir edə bilər. Bu maddələr, ruh halını, emosiyaları və davranışları birbaşa idarə edir.
Bağırsaq bakteriyalarının beynə təsiri
Serotonin istehsalı: Bağırsaqda çoxlu sayda serotonin istehsal edilir. Serotonin, beyindəki emosional vəziyyətləri tənzimləyən mühüm bir neyrotransmitterdir. Bağırsaqda yaşayan bakteriyalar bu maddənin istehsalına təsir edərək, insanın ruh halına, stressə və ümumiyyətlə psixoloji vəziyyətinə təsir göstərə bilərlər. Beləliklə, bağırsaq mikrobiomu beyindəki bəzi funksiyaları, məsələn, anksiyete və depressiya kimi xəstəlikləri idarə edə bilər.
İmmunitet sistemi ilə əlaqə: Bağırsaqda yaşayan bakteriyalar, immunitet sistemini gücləndirərək, beyindəki iltihabi prosesləri də tənzimləyə bilərlər. Mütəxəssislər, bağırsaqdakı mikrobiomun bədənin immun reaksiya sistemini tənzimlədiyini və bunun da beyin iltihabı ilə əlaqəli bəzi xəstəliklərə, məsələn, Alzheimer xəstəliyinə təsir etdiyini göstərir.
Stres və emosiyalar: Bağırsaq bakteriyalarının beyinə olan təsiri, stress və emosional vəziyyətlərlə əlaqəli olduğu üçün, bu mikroorqanizmlər insanın psixoloji vəziyyətinə də təsir edə bilər. Məsələn, bağırsaq mikrobiomunun pozulması, anksiyete və depressiya kimi psixoloji xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər. Bağırsaqdakı bakteriyaların sayı və növü, beyindəki kimyəvi reaksiyaların tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
Yaddaş və öyrənmə: Bağırsaq bakteriyaları, beyindəki nöroplastiklik və yaddaş proseslərinə də təsir göstərə bilər. Araşdırmalar, bəzi bağırsaq bakteriyalarının beyindəki sinir hüceyrələrinin inkişafını və yeni bağlantılar qurmasını stimullaşdırdığını göstərir. Bu proseslər, öyrənmə qabiliyyətini artırmağa və yaddaşın yaxşılaşdırılmasına kömək edə bilər.
Bağırsaq bakteriyalarının balansı və sağlamlıq
Bağırsaqdakı mikrobiomun balansı, ümumi sağlamlıq üçün çox önəmlidir. Bağırsaq bakteriyalarının növ və say baxımından tarazlıqda olması, həm fiziki, həm də zehni sağlamlıq üçün vacibdir. Mikrobiomun balanssızlığı, bədəndə iltihab proseslərinin artmasına, həzm problemlərinə, immun çatışmazlıqlarına və hətta psixoloji xəstəliklərə səbəb ola bilər. Bağırsaq mikrobiomunun dəstəklənməsi üçün düzgün qidalanma, probiyotiklər və prebiotiklər qəbul edilməsi önəmlidir.
Bağırsaq bakteriyaları ilə beyin arasındakı əlaqə, sağlamlıq və psixoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması baxımından çox vacib bir sahədir. Bağırsaqdakı bakteriyalar, beyindəki kimyəvi balansı, ruh halını və hətta öyrənmə proseslərini tənzimləyir. Bu qarşılıqlı əlaqənin daha da araşdırılması, gələcəkdə psixoloji və sinir xəstəliklərinin müalicəsi üçün yeni yanaşmaların inkişafına imkan verə bilər. Bağırsaq mikrobiomunun sağlamlığının qorunması, bədənin bütün funksiyalarının yaxşılaşdırılması üçün əhəmiyyətlidir.
Nərminə Abbasova
MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi
(Həkimlə əlaqə saxlamaq istəyənlər Əhməd Rəcəbli 207-də yerləşən MayoMed klinikasına müraciət edə (TEL: (012) 464 86 93; 464 86 94; 464 86 95) və ya (051) 866 02 20; (051) 567 66 96 mobil nömrələri ilə birbaşa Nərminə Abbasova ilə əlaqə saxlaya bilərlər.)
