Süni intellekt və avtomatlaşdırma işin gələcəyini yenidən formalaşdırır. Bu gün məktəbə başlayan uşaq yetkin olanda hansı peşələrlə qarşılaşacaq? Bu sualın qəti cavabı yoxdur. Süni intellekt, avtomatlaşdırma və texnologiya sahəsindəki sürətli inkişaflar ənənəvi iş təsvirlərini dəyişir; əslində onların bir çoxunu aradan qaldırmağa başlayır.
Müasir dövrdə pedaqoqlar vurğulayırlar ki, uşaqlar konkret peşələrə deyil, dəyişən dünyaya hazır olmalıdırlar.
Son illərdə aparılan beynəlxalq araşdırmalar da bu dəyişikliyi dəstəkləyir. OECD-nin 2024-cü il hesabatına görə, 2035-ci ilə qədər mövcud iş yerlərinin təxminən 40 faizi avtomatlaşdırmadan təsirlənəcək. “McKinsey” Qlobal İnstitutunun ABŞ-da qlobal iqtisadi və işçi qüvvəsi tendensiyalarını təhlil edən 2023-cü il məlumatları, fərdlərin “düşünmə, qərar vermə və ünsiyyət” kimi sosial-idrak bacarıqlarının iş dünyasında texniki bacarıqlardan daha çox önəm kəsb etdiyini ortaya qoyur.
Bəs, yeni nəsillər bu dəyişikliyə necə hazırlaşacaqlar?
Gələcək dünyasında hansı bacarıqlar ön plana çıxacaq?
Təhsil müəssisələri bugünkü riskləri idarə etmək üçün tədris-təlim yanaşmalarını dəyişməlidirlər. Biz əzbər öyrənmə üsullarından uzaqlaşmalı və problem həllinə, sorğu-sual etməyə və dərin öyrənməyə diqqət yetirməliyik.
Gələcək dünyada hansı biliklərin və ya peşələrin keçərli olacağı bəlli deyil. Bu səbəbdən uşaqlara xüsusi nümunələrdən çox dəyişikliyə uyğunlaşacaq bacarıqlarla təchiz olunmalıdır. Təhsil Elmləri Mütəxəssisi Ömər Akar bu bacarıqları beş əsas başlıq altında qruplaşdırır:
Fiziki bacarıqlar (motor, mexaniki, texniki)
Əsas koqnitiv bacarıqlar (savad, hesablama, məlumatların işlənməsi)
Yüksək koqnitiv bacarıqlar (tənqidi düşünmə, problem həll etmə, yaradıcılıq)
Sosial və emosional bacarıqlar (uyğunlaşma, ünsiyyət, liderlik, empatiya)
Texnoloji bacarıqlar (proqramlaşdırma, verilənlərin təhlili)
Ömer Akar bildirir ki, Türkiyədə təhsilə bacarıq yönümlü yanaşmalar son illərdə nəzərəçarpacaq sürət qazanıb. Yeni layihələr, kurikulum tənzimləmələri və peşə təhsili proqramları bu transformasiyanın konkret addımlarını təşkil edir.
Akar bu sahədə baş verənləri belə qiymətləndirərək: “Türkiyədə təhsil sistemi ənənəvi peşə təhsili yanaşmasından bacarıq yönümlü modelə çevrilir. Nazirliyin “Türkiyə Əsr Təhsil Modeli” kimi layihələri sadələşdirilmiş kurikulumla dərinləşdirilmiş öyrənmə məqsədi daşıyır. Bu yeni model tələbələrə dəyişən dünya şəraitinə uyğunlaşa bilən çevik bir struktur təqdim etməyi hədəfləyir. Peşə təhsilində bərpa olunan enerji, logistika və informatika kimi sahələr üzrə proqramlar hazırlanır”, – deyib.
Süni intellektin yayılması ilə uşaqların düşüncə tərzi də dəyişir. İnformasiya əldə etmək asanlaşdıqca, onu təhlil etmək və tənqid etmək bacarığı daha vacib olur. Akarın sözlərinə görə, bu nöqtədə məktəblər öz yanaşmalarını yenidən dizayn etməlidirlər.
“Təhsil müəssisələri bugünkü riskləri idarə etmək üçün tədris-təlim yanaşmalarını dəyişməlidir. Biz əzbər öyrənmə üsullarından uzaqlaşmalı və problem həllinə, sorğu-sual etməyə və dərin öyrənməyə diqqət yetirməliyik. Süni intellektdən bir vasitə kimi istifadə etməli; Biz müəllimləri bilik verən yox, istiqamətləndirən fərdlər kimi yerləşdirməliyik”, – deyə o qeyd edib.
Bir çox mütəxəssis kimi Ömer Akar da gələcəkdə texnologiyadan istifadə etməklə yanaşı, onu yönləndirən şəxslərin də ön plana çıxacağına inanır. O, biliyin müvəqqəti olduğunu, bacarıqın isə daimi olduğunu vurğulayır.
“Əlbəttə, texnologiyadan istifadə vacibdir, lakin uzunmüddətli perspektivdə onu istehsal edən fərdlər cəmiyyətə yenilik gətirir. Məlumat yenilənir və dəyişdirilir. Ancaq bacarıqlar, xüsusən də öyrənməyi öyrənmək bacarığı burada qalacaq. Ona görə də təhsil sistemi həm texnologiyadan istifadə edən, həm də istehsal edən fərdlər yetişdirməlidir”, – deyib.
Ailələr və təhsil müəssisələri uşaqları gələcəyə hazırlayarkən bəzi yaxşı niyyətli, lakin zərərli vərdişləri tətbiq etməyə davam edə bilər. Bu nöqtədə maarifləndirmənin vacib olduğunu söyləyən Akar, ailələrin ən çox etdiyi səhvləri belə sıralayır:
Əzbər öyrənmə üsullarına riayət etmək
Bir istiqaməti seçmək
Akademik uğuru yeganə məqsədə çevirmək
Dəyişən dünyanı görməmək
Risk etməkdən çəkinmək
Ünsiyyət və əməkdaşlıq bacarıqlarına məhəl qoymamaq
Texnologiyaya təhlükə kimi baxmaq
Uşaqların tələblərinə qarşı laqeydlik
Uşaqların gələcəklə bağlı narahatlıqlarını azaltmaq üçün onlara qeyri-müəyyənliyin həyatın təbii bir hissəsi olduğunu göstərmək lazımdır.
Akar bu mövzuda ailələrə verilən sualları fərqləndirməyi təklif edir: “Biz uşaqlara dəyişikliyin təbii olduğunu izah etməli, onlarda maraq hissini inkişaf etdirməli və onlarda inam aşılamalıyıq. “Hansı peşə?” əvəzinə “nə etməyi sevirsən?” kimi suallar verməliyik. Ən əsası, necə öyrənməyi öyrətməliyik”,- deyə bildirir.
Uğur axtarışı ailələrə rəhbərlik etsə də, yadda saxlamaq lazımdır ki, uşaqların ən çox ehtiyacı olan şey dinc öyrənmə mühitidir. Akar uşaqların daxili tarazlığına üstünlük verən bir yanaşmanın tərəfdarıdır:
“Xoşbəxt insanlar həyatlarının hər sahəsində daha uğurlu olurlar. Biz özlərini tanıyan, öyrənməyə açıq olan və münasibətlərini idarə edə bilən uşaqlar yetişdirməliyik. Bu səbəblə sevgi bağı qurmaq, maraqlarını dəstəkləmək və maraqlarını təşviq etmək çox vacibdir. Nəhayət, bunu deyə bilərəm: Yaxşılığı bilən, yaxşılığı istəyən və yaxşılıq edən fərdlər yetişdirmək hamımızın borcudur”, – deyə qeyd edib.
Qadir
