Cəmiyyətdə ən çox qarşılaşdığımız problemlərdən biri, bəzən bir-birimizi düzgün başa düşməmək və ya səhv başa düşməkdir. Bu problem yalnız cəmiyyətdə deyil, eyni zamanda ailə daxilində də müşahidə olunur. Ailə, cəmiyyətin kiçik bir modeli olduğundan, burada baş verən anlaşılmazlıqlar cəmiyyətlə müqayisədə daha ciddi nəticələrə yol aça bilər. Ailə üzvləri arasındakı anlaşılmazlıqların qarşısını almaq üçün, ilk növbədə, hər bir tərəf özünü düzgün ifadə etməyi bacarmalıdır.

Valideyn-uşaq münasibətlərində də bu məsələ olduqca önəmlidir. Valideyn özünü düzgün ifadə edə bilmədikdə, uşaq da eyni şəkildə necə hərəkət etməli olduğunu bilməyəcək və nəticədə səhv hərəkət edəcəkdir. Bu, tədricən valideyn-uşaq münasibətlərinin pozulmasına səbəb ola bilər. Bu halda, uşağın etdiyi səhv hərəkətlərə qarşı necə reaksiya verildiyi və necə doğru bir ünsiyyət qurulacağı mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

“Sən” dili və “mən” dilinin fərqi

Bu məsələyə daha dərindən yanaşmaq üçün əvvəlcə “sən” dili və “mən” dilini izah etmək faydalıdır. “Sən” dili, çox zaman ittihamedici və tənqid edən bir dil olaraq qarşımıza çıxır. Bu dil növü, qarşı tərəfi daha çox təqsirli və ya məsuliyyətli göstərməyə yönəlir və nəticədə qarşı tərəfi müdafiəyə keçirməyə vadar edir. Hətta bu dil, problemləri həll etmək əvəzinə, daha da çətinləşdirir. Uşağa belə bir dil ilə yanaşmaq, onunla ünsiyyət qurmağı daha da çətinləşdirir və uzun müddətdə valideynlə uşaq arasında məsafə yaradır.

Məsələn, aşağıdakı cümlələrdə “sən” dilinin tətbiqini görürük:

“Sən uşaq kimi hərəkət edirsən”;

“Sən həmişə gec yatırsan”;

“Sən tökdüklərini yığışdırmırsan”;

Bu cümlələrdə, uşağa yönəlmiş ittiham və tənqid, uşağın özünü müdafiə etməsinə və ya əks reaksiyalar verməsinə səbəb olur. Həmçinin, bu cür ifadələr uşağı passivləşdirə bilər, yəni o, özünü artıq müdafiəsiz hiss edə bilər, ya da əksinə, onu daha aqressiv və üsyankar etmə riski daşıyır.

“Mən” dilinin gücü

Bunun əksinə, “mən” dili, daha şəffaf, açıq və məsuliyyətli bir ünsiyyət formasıdır. “Mən” dilində öz hiss və fikirlərimizi ifadə edirik, amma qarşı tərəfi ittiham etmirik. Burada qarşı tərəfi günahlandırmaq əvəzinə, öz hisslərimizi və ehtiyaclarımızı açıqlayırıq. Bu cür ünsiyyət, qarşı tərəfi dinləməyə və anlamağa təşviq edir və ümumilikdə münasibətləri yaxşılaşdırmağa kömək edir. Valideynin öz hisslərini “mən” dili ilə ifadə etməsi, uşağın daha yaxşı anlayış və empatiya ilə cavab verməsinə səbəb olar.

Misal üçün, “sən” dilindəki cümlələri “mən” dili ilə belə ifadə edə bilərik:

“Mən uşaq kimi hərəkət etməyi sənə layiq görmürəm”;

“Sən həmişə gec yatanda, mən narahat oluram”;

“Mən sənin tökdüklərini yığışdıranda çox yoruluram”.

Bu cür ifadələr, uşağa qarşı ittiham etmək əvəzinə, onunla daha sağlıqlı bir ünsiyyət qurmağı təmin edir. Həmçinin, bu yanaşma uşağı daha az müdafiəyə keçməyə və məsələni müzakirə etməyə yönləndirir.

Valideynin “mən” dilini düzgün istifadə etməsi

“Mən” dilindən istifadə edərkən valideyn yalnız sözləri deyil, həm də səs tonunu və bədən dilini nəzərə almalıdır. Çünki səs tonu və bədən dili, sözlərin mənasını gücləndirə və ya zəiflədə bilər. Uşağa yönələn mesajın düzgün anlaşılması üçün bu amillərin hamısının uyğun olması vacibdir.

Valideynlər həmçinin unutmamalıdırlar ki, “mən” dili yalnız sözlərlə deyil, həm də uşağa hörmət və diqqətlə yanaşmaqla təsirli olur. Uşaqlarla ünsiyyət qurarkən onlar üçün konstruktiv və pozitiv bir yanaşma sərgilənməlidir. Məsələn, uşağınız bir şeyi düzgün etmədikdə, ona nəyi daha yaxşı edə biləcəyini anladan təkliflər vermək və ona dəstək olmaq lazımdır.

Uşağın inkişafına müsbət təsir

Valideynin “mən” dili ilə ifadə etdiyi düşüncələr və hisslər uşağın emosional inkişafı üzərində müsbət təsir yaradır. Belə yanaşma uşağın özünü ifadə etmə qabiliyyətini inkişaf etdirir və onun öz hisslərini anlamağa kömək edir. Valideynin, uşağa hisslərini açıq şəkildə və dürüst ifadə etməsi, uşağa da eyni şəkildə öz duyğularını ifadə etməkdə daha rahat olmağa imkan verir.

Nəticə olaraq, valideynin ünsiyyət tərzi uşağın tərbiyə və inkişafı üçün çox önəmlidir. “Sən” dilinin yerinə “mən” dilindən istifadə etməklə, uşaqlarla əlaqələr daha sağlam, hörmətli və qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan bir formaya çevrilir. Beləliklə, ailədə qarşılıqlı anlayış və münasibətlərin keyfiyyəti artır, uşaqların daha sağlam bir emosional inkişaf yolu tapmalarına imkan yaranır.