Son illərdə Azərbaycanda bir çox televiziya kanallarında müxtəlif mövzular üzrə canlı efirdə müzakirələr və debatlar aparılır. Bu verilişlərdə isə “ekspertlər” tez-tez çıxış edirlər. Lakin, çox vaxt bu ekspertlər həqiqətən sahələrində dərin bilik və təcrübəyə sahib olan şəxslər deyillər. Həmin şəxslərin ekspert statusu, cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmır və bir sıra vacib suallar yaranır.
“Ekspert” termini və həqiqətə uyğunluğu
Bir çox hallarda, telekanalların və verilişlərin rəhbərləri öz proqramlarını izləyicilərə daha cəlbedici etmək məqsədilə, hər hansı bir mövzuya dair “ekspert” statusu ilə tanınan şəxsləri dəvət edirlər. Lakin bu şəxslərin əksəriyyəti adətən öz sahələrində müvafiq akademik təhsil almış və ya praktiki təcrübəyə malik olmayan insanlardır. Bu da izləyicilərdə çaşqınlıq və narazılıq yaradır.
Ekspertin əsas xüsusiyyətləri arasında müvafiq sahədə geniş və dərin biliklərə malik olmaq, elmi və praktik təcrübəsi olması, həmçinin obyektiv və peşəkar yanaşma nümayiş etdirməsi dayanır. Təəssüf ki, bu şərtləri yerinə yetirən çox az sayda insan televiziya proqramlarında çıxış edir.
Həqiqi ekspertlər ilə “şoumen”lər arasındakı fərq
Bəzən ekspert olaraq dəvət olunan şəxslər, əslində, daha çox “şoumen” və ya populyar simalar olurlar. Onlar sosial şəbəkələrdə məşhurdurlar və verilişə sadəcə özləri ilə bağlı tamaşaçı cəlb etmək məqsədini güdürlər. Bu cür şəxslərin bilik və təcrübələri isə çox vaxt çox səthi və qeyri-obyektiv olur. Hətta onlar, müzakirə etdikləri mövzulara dair səhv məlumatlar verə, cəmiyyətin yanlış istiqamətə yönəlməsinə səbəb ola bilərlər.
Bu cür hallar xüsusilə ciddi sosial və iqtisadi mövzular, səhiyyə, hüquq, elm və texnologiya sahələrində daha ciddi nəticələr doğura bilər. Səhv və yanıltıcı məlumatların yayılması insanların qərar vermə qabiliyyətini poza və ümumilikdə cəmiyyətin inkişafını yavaşlada bilər.
Media və televiziyanın məsuliyyəti
Televiziya kanalları və media orqanları bu məsuliyyəti dərk etməli və yalnız real ekspertlərə efir şansı verməlidirlər. İzləyicilər telekanalların peşəkar və obyektiv ekspertlərlə müzakirələr aparan verilişlər təqdim etmələrini gözləyirlər. Bəzən isə təkcə populyar insanlar və mübahisəli şəxslər, verilişlərin diqqət çəkməsi üçün dəvət edilir ki, bu da çox zaman mövzunun əhəmiyyətini və obyektivliyini kölgədə qoyur.
Televiziya proqramları həm də informasiya və maarifləndirmə vasitəsidir və buna görə də cəmiyyətə düzgün və etibarlı məlumat təqdim etmək, verilən ekspert rəylərinin dərin və elmi əsaslara dayandığından əmin olmaq, ən vacib məsələ olmalıdır.
İzləyicilərin şüurunun inkişafı
Cəmiyyətin media və efir proqramlarına münasibəti dəyişir və insanlar getdikcə daha çox doğru məlumat əldə etmək istəyirlər. Bunu nəzərə alaraq, izləyicilərin də tələbləri artır. Onlar yalnız populyar simalara deyil, elmi əsaslarla danışan, sahəsində möhkəm təcrübə və təhsil almış mütəxəssislərə dəyər verirlər.
Həmçinin, müasir dövrdə insanlar, şəbəkə və sosial medianın gücü ilə məlumatları çox rahat şəkildə əldə edə bildikləri üçün, efirdə olan hər hansı bir məlumatın doğruluğunu da asanlıqla yoxlaya bilirlər. Bu da verilişlərdə iştirak edən “ekspertlərin” səviyyəsini mütəmadi olaraq nəzərdən keçirməyi zəruri edir.
Ekspert mədəniyyətinin inkişafı
Ekspert olmaq yalnız bir etiketdən ibarət deyil. Bu, uzun illər boyu davam edən təhsil, təcrübə, tədqiqatlar və sahə üzrə mühüm nailiyyətlər tələb edir. Azərbaycanda da ekspert mədəniyyətinin inkişafı zəruridir. Cəmiyyətin daha peşəkar və məlumatlı ekspertlərlə tanış olması üçün media orqanları daha ciddi seleksiya tətbiq etməli və yalnız müvafiq sahələrdə ixtisaslaşmış şəxsləri efirə dəvət etməlidirlər.
Azərbaycan televiziyalarında “ekspert” kimi təqdim olunan bəzi şəxslərin səviyyəsi müzakirə olunur və buna görə də cəmiyyətin etimadını qazanmaq çətinləşir. Ekspert anlayışının düzgün tərifi və tətbiqi, yalnız bilik və təcrübəyə əsaslanan mütəxəssislərin efirdə olması, Azərbaycanın televiziya proqramlarının daha keyfiyyətli və etibarlı olmasını təmin edərdi. Media orqanları da bu məsuliyyəti öz üzərlərinə götürərək, yalnız öz sahələrində kifayət qədər təcrübəyə malik olan ekspertləri dəvət etməli və tamaşaçılara yalnız doğru və faydalı məlumatlar təqdim etməlidirlər.
Sevda Əliyeva
Psixoloq, psixopedaqoq
“Vəhdət” Xeyriyyə Cəmiyyətinin üzvü
Təəssüf ki, televiziya kanalları, çox vaxt populyarlıq və reytinq uğrunda yanlış şəxsləri ekspert kimi təqdim edirlər. Bu da cəmiyyətdə məlumatın doğru və etibarlı olmasına qarşı etimadsızlıq yaradır.
Yazınızda çox doğru bir nöqtəyə toxunulub: eksklüziv mütəxəssislərin, sadəcə “şoumen”lərdən fərqləndirilməsi. Televiziyada populyar simalar öz sahələrində dərin təcrübəyə və biliyə sahib deyillər, amma bunu ekspert statusu ilə təqdim etmək tamaşaçıları çaşdırır. Bu, xüsusən insanların ciddi məsələlər üzrə düzgün qərarlar vermələrinə mane ola bilər.
Yazınız müasir televiziya və mediadakı “ekspert” anlayışını çox düzgün və dərin şəkildə təhlil edir. Azərbaycanda bu mövzu aktuallığını saxlayır və bu cür şərhlərin genişlənməsi vacibdir. Media orqanlarının peşəkar yanaşması və yalnız sahəsində bilik və təcrübə sahibi olan şəxslərin dəvət edilməsi, həm sosial məlumatın keyfiyyətini artırar, həm də izləyicilərin etibarını qazanmağa kömək edər.
“Yazını çox bəyəndim. Ekspert mədəniyyətinin inkişafı vacib məsələdir. Təhsil sahəsində belə ‘ekspertlər’ həddindən artıq çoxdur. Bəzən, heç əlaqəsi olmayan insanlar təhsil mövzusunda danışır və bu, həm müəllimlər, həm də tələbələr üçün çətinlik yaradır. Media sahəsindəki mütəxəssislərin düzgün seçilməsi və biliklərinə əmin olunması lazımdır ki, cəmiyyətə düzgün informasiya təqdim olunsun.”
Yazıda çox mühüm bir məqam var – ekspertlərin səviyyəsi. İqtisadiyyat sahəsində dəfələrlə şahidi olmuşam ki, efirə dəvət olunan şəxslərin dedikləri çox zaman əsassız və hətta yanlışdır. Belə məlumatlar, xüsusən iqtisadiyyat kimi kompleks bir sahədə, izləyicilərin yanlış qərarlar verməsinə səbəb ola bilər. Məncə, yalnız təcrübəli və bu sahədə uzun illər fəaliyyət göstərmiş ekspertlər media proqramlarında yer almalıdır.”
Məncə, media orqanları yalnız mövzuya dair real ekspertlərə efir şansı verməlidirlər ki, tamaşaçılar doğru və elmi əsaslarla məlumat əldə edə bilsinlər. Bəzi ekspertlərin şoumenə çevrilməsi cəmiyyətdə yanlış təsəvvür yaradır və bu, çox ciddi nəticələrə yol açar.