İnsan şəxsiyyəti mürəkkəb və çoxşaxəli bir sistemdir. Müasir psixologiyada şəxsiyyətin müxtəlif tipləri fərqli davranış modellərinə, emosional reaksiya formalarına və düşüncə tərzinə əsaslanaraq təsnif edilir. Bu tiplərin başa düşülməsi həm fərdin özünü tanımasına, həm də onunla effektiv ünsiyyət qurulmasına imkan yaradır. Aşağıda, ən çox rast gəlinən səkkiz əsas psixotipə qısa nəzər salacağıq.

1) İsteroid psixotipi

İsteroid psixotipə aid şəxslər diqqət mərkəzində olmağı sevirlər. Onlar emosional, teatrallığa meylli və tez-tez özlərini nümayiş etdirməyə çalışan fərdlərdir. Bu tip şəxslər üçün başqalarının fikri önəmlidir; təsdiqlənmə ehtiyacları yüksəkdir. Davranışlarında tez-tez dramatizasiya müşahidə edilir. Sosial mühitdə asanlıqla fərqlənə bilsələr də, bəzən səmimiyyətləri sual altına alına bilər.

2) Paranoryal psixotipi

Paranoryal psixotipə malik insanlar yüksək dərəcədə şübhəçidirlər və ətraflarındakı insanlara qarşı daim ehtiyatla yanaşırlar. Onların ədalət duyğusu güclü, məqsəd yönümlü və iradəlidirlər. Eyni zamanda, tənqidə qarşı həssas olmaları və kin saxlama meylləri bu psixotipin mənfi tərəfləri kimi çıxış edə bilər. Onlar tez-tez öz fikirlərinə fanatik şəkildə bağlı olurlar.

3) Hipertim psixotipi

Hipertimlər enerjili, pozitiv və ünsiyyətcil insanlardır. Onlar daim hərəkətdə olmağı, sosial təmasları və yenilikləri sevirlər. Risk almağa meyllidirlər və bəzən bu səbəbdən məsuliyyətsiz davranışlar sərgiləyə bilərlər. Həyata optimist baxış bucaqları olsa da, emosional dərinlik və sabitlik baxımından bəzən problemlər yaşaya bilirlər.

4) Emotiv psixotipi

Bu psixotipə aid fərdlər yüksək empatiya qabiliyyətinə malikdirlər. Onlar başqalarının duyğularını dərindən hiss edir və bu səbəbdən də tez təsirlənirlər. Emotiv insanlar adətən sədaqətli, həssas və yardımsevərdirlər. Onlar üçün emosional bağlar böyük əhəmiyyət daşıyır. Lakin həddindən artıq həssaslıq onları daxili zəriflik və emosional zədələrə açıq edə bilər.

5) Epileptoid psixotipi

Epileptoid psixotipdə olan şəxslər mühafizəkar, qayda-qanuna meylli və nizam-intizamı yüksək dəyərləndirən fərdlərdir. Onlar diqqətli, məsuliyyətli və detallara önəm verən olurlar. Lakin sərtlik, inadkarlıq və emosional sərtlik bu tipin neqativ tərəfləridir. Bu şəxslər stresli vəziyyətlərdə partlayışa meylli ola bilərlər.

6) Həyacanlı psixotipi

Bu tip insanlarda daxili narahatlıq və qərarsızlıq tez-tez müşahidə edilir. Onlar tez təşvişə düşür, qərar verməkdə çətinlik çəkir və özünə inamsız ola bilərlər. Ətraf mühitin təsirlərinə həddindən artıq həssasdırlar və sosial fobiyalar da müşahidə edilə bilər. Bununla belə, onlar sadiq və vicdanlı insanlar olurlar.

7) Şizoid psixotipi

Şizoidlər ünsiyyəti daha çox intellektual səviyyəsi yüksək olan, maraqlı söhbətlər edən insanlarla qurub, fikir mübadiləsi edirlər. Ona görə ki, onların fikirləri qəliz quruluşlu və fəlsəfi anlamlı olur. Hətta bu insanlar qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaqda belə maraqlı strategiyalar qurular.

Şizoid üçün cəmiyyət anlayışı onun rahatlığını yarada biləcək bir sistemdir. Cəmiyyət şizoid üçün nə indiki, nə də gələcək andan ibarət deyil. Şizoid hər zaman yeni ideyalarla çarpşır. Şizoidin dünyagörüşünə görə cəmiyyət heç kimin ona toxuna bilməyəcəyi azad bir yerdir.

8) Depressiv-Kədər psixotipi

Bu tipə aid insanlar kədərli əhval-ruhiyyə, pessimist yanaşma və özünüqiymətləndirmədə çətinliklərlə seçilirlər. Onlar çox vaxt daxili boşluq və ümidsizlik hissləri ilə mübarizə aparırlar. Həssas və düşüncəli olsalar da, enerjisizlik və təşəbbüs çatışmazlığı səbəbindən gündəlik həyatlarında çətinlik çəkə bilirlər. Depressiv-Kədər psixotipinin nümayəndələri həyatlarını neqativ üzərində kökləyərək yaşayırlar.

Şəxsiyyət tiplərinin psixoloji təhlili bizə göstərir ki, hər bir insan unikal struktura malikdir və bu fərqliliklər onun davranış, düşüncə və hiss dünyasını formalaşdırır. Yuxarıda qeyd olunan psixotiplər bir-birindən fərqli xüsusiyyətlər daşısa da, real həyatda bu tiplər çox vaxt bir-birinə qarışmış şəkildə – yəni qarışıq strukturlu formada rast gəlinir. Psixoloji inkişaf və fərdi inkişaf prosesində bu tiplərin tanınması və onların müsbət istiqamətdə yönləndirilməsi əsas məqsədlərdən biridir.

Mənsurə Qəhrəmanova

Psixoloq-Pedaqoq

Uşaq İnkişaf Mütəxəssisi

Milli Dəyərlər üzrə Maarifləndirmə İctimai Birliyinin sədr müavini

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər, 055 361 68 60 mobil nömrsi ilə birbaşa Mənsurə Qəhrəmanova ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin psixopedaqoqmensureqehremanova adlı instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Mənsurə xanımla kontakt yarada bilərlər.)