“Gencaile.az” saytı bugündən etibarən “Seans gündəliyi” rubrikasına strat verir. Sözügedən rubrikada psixoloq Zöhrə Babazadənin psixoloji mövzularda məqalələri dərc olunacaq.
Beləliklə, rubrikanın ilk yazısı uşaq psixologiyasına ilk baxış haqqında, hər valideynin bilməli olduğu əsas anlayışlar barədədir.
Uşaq psixologiyası uşağın düşüncə, hiss və davranışlarını anlamağa yönəlmiş bir elm sahəsidir. Lakin bu elmin ən vacib sahəsi valideynin evində başlayır. Çünki uşağın ilk psixoloqu — sevən, anlayan və müşahidə edən bir valideyndir.
Uşaqlar “böyüklər kimi” düşünmür
Bir çox valideyn uşağın davranışına “böyüklər kimi” yanaşır: “Niyə bunu edir?”, “Axı bu məntiqli deyil!” Amma unuduruq ki, uşaqlar məntiqə deyil, emosiyaya əsaslanaraq davranırlar. Onların beynində hələ bir çox funksiyalar formalaşmaqdadır.
Uşağın davranışını başa düşmək üçün onun yaşına və inkişaf mərhələsinə uyğun gözləntilərimiz olmalıdır.
Uşaq üçün təhlükəsizlik, ilk növbədə — duyğusal sabitlikdir
Uşaq yalnız fiziki deyil, emosional təhlükəsizlik hiss etdikdə inkişaf edir. Davamlı qışqırıq, qorxutma və ya laqeyd münasibət onun beyin inkişafını və özünəinamını sarsıdır.
Sevgi, qayğı və ardıcıl münasibət uşağın özünü güvəndə hiss etməsinin açarıdır.
Qışqırmaqla tərbiyə olmur, qorxu yaranır
Valideynin yüksək səslə danlaması uşağı sakitləşdirmir — onu qorxudur və ya içə qapadır. Bu qorxu isə gələcəkdə ya aqressiya, ya da özgüvənsizlik kimi geri qayıdır.
Ən təsirli tərbiyə üsulu: müəyyən, amma sevgi dolu sərhədlərlə yanaşmaq.
Dinləmək — anlamağın başlanğıcıdır
Uşaqla qurulan münasibətin təməlində bir sual var: “Sən məni eşidirsən?” Uşaqlar öz hisslərini ifadə etdikcə rahatlayır, dinlənildiklərini gördükcə daha çox güvənirlər.
Bir uşaq danışmağa başlayanda onu kəsmədən, diqqətlə dinləmək — onun psixoloji sağlamlığına verilən ən böyük töhfədir.
Uşaqlar hisslərini adlandırmağı sizdən öyrənir
“Qorxuram”, “Kədərləndim”, “Sevindim” — bu sözləri uşağa siz öyrədirsiniz. Əgər bir uşaq duyğularını tanımırsa, onları idarə etməyi də öyrənə bilməyəcək.
Valideynin öz hisslərini adlandırması və uşağa nümunə olması, onun emosional zənginliyini artırır.
Uşaq psixologiyasını öyrənmək üçün mütəxəssis olmaq şərt deyil. Yetər ki:
* Uşağınızı dinləyin,
* Yaşına uyğun gözləntilərlə yanaşın,
* Sevgi və təhlükəsizlik mühitini qoruyun,
* Davranışın arxasında gizlənən duyğunu axtarın.
* Hər bir valideyn öz övladının ilk terapevtidir.
Menim de balam 4 yasindadir, bəzən onun davranışlarını başa düşə bilmirəm, amma bu yazı məni çox düşündürdü. Uşaqların emosiyalarını başa düşmək vacibdir. Mən də çox vaxt uşağımı qışqırtmışam, amma artıq hiss edirəm ki, bu heç də yaxşı nəticə vermir. Dinləmək və anlayışlı olmaq daha düzgün yanaşmadır.
Hə, mən də uşağıma bəzən “Niyə bunu etdin?” deyə sual verirdim, amma sonra anladım ki, uşaqlar məntiqə deyil, hisslərə görə hərəkət edirlər. Onların hisslərini qəbul edib başa düşmək lazımdır. Mən də uşağımın hisslərinə daha çox diqqət edirəm, artıq onu dinləyirəm və daha çox hisslərini ifadə etməsi üçün təşviq edirəm.
uşağım kiçik olarkən bəzən ona düzgün yanaşmırdım, amma sonradan gördüm ki, qorxu yaratmaq heç də yaxşı nəticə vermir. Həm də, uşağın emosional təhlükəsizliyini təmin etmək çox vacibdir. Sevgi və qayğı ilə yanaşaraq onun daha sağlam inkişaf etməsinə kömək etmək lazımdır.
Mənim uşağım çox vaxt qorxur və heç cür sakitləşmir. Bu yazını oxuyandan sonra düşündüm ki, bəlkə də mən ona daha çox sevgi və dəstək verməliyəm, amma onun qorxularını təkcə qışqıra-qışqıra həll etmək düzgün deyil. Çox faydalı məsləhətlərdi, təşəkkür edirəm!
Bəli, uşağın duyğusal təhlükəsizliyi çox vacibdir. Bizim evdə həmişə sakit və sevgi dolu atmosfer olmağa çalışırıq. Uşağım çox həssasdır, bir az səs-küy olsa belə, həyəcanlanır. Məncə, bütün bu yazdığınız şeylər çox yerinə düşür. Həqiqətən uşaqlara emosional dəstək vermək çox vacibdi.
Eger menim usagim cox tez qezeblenirse ve oz emosiyalarini idare etmekde chətinlik cekirse, ne etmeliyem? Men ona nece komek ede bilerem ki, bu duygulari daha yaxsi basa duzsün ve idare etsin? En esası, bele hallarda oz davranişim nece olmalidir ki, ona duzgun numune ola bilem?
Mənim üçün ən vacib məqam təhlükəsizlik məsələsidir. Yəni uşağa təkcə fiziki təhlükəsizlik deyil, emosional təhlükəsizlik də lazımdır. Əgər uşağımıza həmişə sevgiylə yanaşırıqsa, onlar daha inamlı böyüyür. Uşağım çox danışanda, onu heç vaxt kəsmirəm, sakitcə dinləyirəm. Bu, çox yaxşı nəticələr verir. Uşaqlar danışdıqca, özlərini daha yaxşı hiss edirlər və mən də onları daha yaxşı anlayıram.
Mən də tez-tez uşaqlarla işləmişəm, deyə bilərəm ki, təkcə cəzalarla və qışqırıqla heç nə əldə etmək olmur. Əksinə, uşağa nə qədər həssas yanaşsan, o, bir o qədər yaxşı inkişaf edir. Həm də onların duyğularını düzgün anlamaq üçün onları diqqətlə dinləmək lazımdır. Bu yazıda vurğulanan hər bir şeyə qatılıram.
Mence, en onemlisi valideynin usagi ile duzgun unsiyyət qurmasidir. Chünki cox vaxt usaqin davranişlarini anlamiriq, amma biz boyukler kimi dusunmeye çalısiriq. Hetta bezen usaqların hele ağil inkişafı tamamlanmayib, buna gore de onların emosiyalarini da basa duwmek lazimdir. Məqsədimiz sadece onları idare etmek yox, onların hisslerini ve düsüncelerini anlamaga calısmaq olmalidır
Əslində, məncə, uşaqların hisslərini anlamaq çox çətin deyil. Sadəcə, onların yaşına uyğun yanaşmaq lazımdır. Bəzən uşaqlar sadəcə dinlənilməyə ehtiyac duyurlar. Bu, onların daha yaxşı hiss etmələrinə və özlərini ifadə etmələrinə kömək edir. Həmçinin, onları qorxutmadan, sevgi və qayğı ilə tərbiyə etmək vacibdir. Bir çox valideyn səhvən uşağa çox sərt yanaşır, amma bunun nə qədər yanlış olduğunu anlamaq lazımdır.