Bəzən insanlar mənə sual verirlər: “Vicdan doğuşdanmı gəlir, yoxsa sonradanmı qazanılır?” Bu sualın cavabını qəti şəkildə bir tərəfə əymək çətindir. Amma bir həqiqət var – vicdan hər kəsin içində doğulmur. Hər kəs düşünə bilər, hər kəs hesab qura bilər, ağıl hər birimizdə müxtəlif dərəcədə mövcuddur. Lakin vicdan – o xüsusi səssizlik içində danışan səs – nadir hallarda eşidilir.

İşimdə tez-tez müşahidə etdiyim bir şey var: insanlar çox vaxt həyatlarında baş verən çatışmazlıqları ağlın, ya da taleyin ayağına yazırlar. Amma əslində içimizdəki “mən” – yəni vicdan – susmuşsa, həyatın nizamı pozulur. Onda heç bir ağıl bizi düz yola çıxara bilmir.

Vicdanlı olmaq, sadəcə yaxşılıq etmək deyil. Bəzən heç nə etməmək belə vicdansızlıqdır. Qarşısından ötüb keçdiyimiz bir dilənçinin, susmuş bir uşağın, iş yerində haqsızlığa uğrayan bir həmkarımızın halına laqeyd qalmaq… Bunların heç biri ağılın problemi deyil. Ağıl deyəcək ki, “Bu sənin problemin deyil”. Amma vicdan sükut içində bir sual verəcək: “Bəs sən hansı insansan?”

Vicdan çox vaxt çöldən gələn səs deyil. O, içdən gələn, bəzən səssizcə başını qaldırıb baxan, bəzən gecələr yatmağa qoymayan bir hissdir. O qədər səssizdir ki, onu eşitmək üçün insanın özü ilə barışıq yaşaması lazımdır. Özünə yalan danışan, vicdanını boğan insan gün gəlir ki, daxili boşluq hissiylə qarşılaşır. Deyirlər, bəzi insanlar hər şeyə sahib olduqları halda niyə xoşbəxt olmurlar? Cavab çox sadədir: içlərindəki səs susub.

Mən çox zaman bunu da müşahidə etmişəm: uşaqlıqda başqasının ağlamasına kədərlənən uşaq, zaman keçdikcə bu hissini itirir. Niyə? Çünki cəmiyyət bizə hisslərimizi basdırmağı öyrədir. “Həssas olma”, “Özünü düşün”, “Həyat sərtdir” kimi mesajlarla böyüyən insan getdikcə vicdanını da ağlı kimi sərtləşdirir. Halbuki insanın içində bir az da uşaq qalmalıdır – ağlayan uşağa yanaşan, başqasının dərdini duyan bir uşaq.

Vicdanı olan insan daha çox yorulur. Bəli, bu da doğrudur. Vicdanlı insanlar bəzən daha çox sarsılır, daha tez qırılır, çünki başqalarının duyğularını da öz hissləri kimi yaşamağa başlayırlar. Lakin bu bir zəiflik deyil. Əksinə, bu insanın insani təbiətinin ən saf halıdır. Bu xüsusiyyət sayəsində bəziləri başqasının acısına dayana bilmir, kimisi bir yalanla gecə yata bilmir. Vicdanlı insan səhv etdiyini anlayanda susur, düşünür və dəyişməyə çalışır.

Bir dəfə bir pasiyentim demişdi: “Hər şey qaydasındadır, amma nədənsə içimdə rahatlıq yoxdur.” O adam böyük uğurlar əldə etmişdi, ağıllı və bacarıqlı bir insan idi. Amma bir şeyi unutmuşdu – o uğurlara gedən yolda neçə insanın haqqına girmişdi. Bax, o narahatlıq vicdanın sakitcə öz səsini xatırlatması idi. Biz bəzən düşünürük ki, vicdan bizi əziyyətə salır. Əslində isə vicdan bizi insan edən hissdir.

Ağıl sənə ən qısa yolu göstərə bilər, amma o yolun kimləri tapdalayaraq getdiyini sənə vicdan izah edir. Ağıl səni zirvəyə aparar, vicdan isə oraya çatanda utanmamağı təmin edər. Unutmamalıyıq ki, insan yalnız düşünən bir varlıq deyil, eyni zamanda duyan, anlayan və hiss edən bir varlıqdır.

Sonda bir sual qoymaq istəyirəm: bu gün etdiklərinizlə gecə rahat yata bilirsinizmi?

Əgər cavabınız “bəli”dirsə – bu, vicdanınızın hələ də sizinlə danışdığını göstərir. Onu itirməyin.

Mənsurə Qəhrəmanova

Psixoloq-Pedaqoq

Uşaq İnkişaf Mütəxəssisi

Milli Dəyərlər üzrə Maarifləndirmə İctimai Birliyinin üzvü

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər, 055 361 68 60 mobil nömrsi ilə birbaşa Mənsurə Qəhrəmanova ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin psixopedaqoqmensureqehremanova adlı instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Mənsurə xanımla kontakt yarada bilərlər.)