Bu gün uşaqların aqressiv olmasından, psixoloji problemlər yaşamasından, gec danışmasından gileylənənlər çoxdur. Amma saatlarla uşaqların televizor qarşısında vaxt keçirməyinə, mobil telefonda, internetdə nəyəsə baxmağına çox az valideyn fikir verir. Belə vasitələrdə isə nə istəsən var; dəhşət filmləri, döyüş səhnələri, erotik səhnələri olan filmlər və seriallar uşaqların az qala gündəlik baxdığı şeylərə çevrilib.
Milli Televiziya və Radio Şurası (MTRŞ) uşaqların və yetkinlik yaşına çatmayanların fiziki, mənəvi və əqli inkişafına ziyan vura bilən və televiziya məkanında kodsuz yayımlanan, o cümlədən erotikanı və qəddarlığı əks etdirən proqramlardan qorunması üçün daimi monitorinqlər aparır və müvafiq tədbirlər həyata keçirir. Milli Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) Monitorinq şöbəsinin müdiri Təvəkkül Dadaşovun “Trend”ə bildirdiyinə görə, tele-radio haqqında qanunvericilikdə konkret tələblər var ki, televiziya kanalları o tələblərə riayət etməlidir: “Uşaqların və yetkinlik yaşına çatmayanların fiziki, mənəvi və əqli inkişafına ziyan vura bilən və kodsuz yayımlanan, o cümlədən erotikanı və qəddarlığı əks etdirən proqramlar üçün xüsusi qaydalar var. Bu qaydalarda bir çox məsələlər öz əksini tapıb ki, bunların da məqsədi uşaqların və yeniyetmələrin mənafeyini qorumaq üçün nəzərdə tutulub. Efirdə fiziki və psixi zorakılıq hallarının əks olunduğu səhnələrin, qorxulu və dəhşətli filmlərin yer alması, tibbi əhəmiyyət kəsb edən əməliyyatların, hipnoz əməliyyatların, kriminal fəaliyyəti, spirtli içkilərin, narkotik vasitələrin, tütün məmulatlarının istifadə edilməsinin əks olunduğu səhnələrin yayımlanması, qumar oyunlarının, idman mərc oyunlarının təbliği ilə bağlı olan və digər məsələlər bu qaydalarla tənzimlənir. Bizim tez-tez rast gəldiyimiz məsələ bu halların qeyd olunduğu səhnələrin yayımı efirdə məhdudlaşdırılır. Bu məhdudlaşdırma səhər saat 07:00-dan axşam saat 23:00-ə qədər müddətdir. +12, +18 və digər yaş məhdudiyyətlərinin qoyulması isə televiziyaların daxili yaradıcılıq işidir”.
Dadaşov qeyd edib ki, əgər yuxarıda qeyd olunan hallar aşkar olunursa, MTRŞ tərəfindən bununla bağlı müvafiq tədbirlər görülür: “Qeyd edim ki, əvvəlki dövrlərdə belə hallara tez-tez rast gəlinirdi. MTRŞ bununla bağlı müvafiq tədbirlər görüb, cərimələr edirdi. Son vaxtlar bu məsələlər müəyyən qədər azalıb, amma yenə də bu o demək deyil ki, belə hallar tam aradan qaldırılıb. MTRŞ daimi monitorinqlər keçirir və bunları izləyir”.
Psixoloq Raminə Həsənova bildirir ki, televiziya kanallarında yaşlarına uyğun olmayan, psixi və fiziki zorakılıqla dolu filmlər, hər cür və bəzən də uşaqlar üçün təhlükəli və əyləncəli olduğu üçün uşaqların diqqətini cəlb edən video materiallarla, oyunlarla dolu internet müasir uşaqların gündəlik rastlaşdığı stressdir. Xüsusən də, uşaqlar nəzarətsiz qalırsa, belə şeylərə çox baxır və nəticədə canlı ünsiyyət azalır, uşaqlar özlərinə qapanır, üz və dil əzələləri işləksiz qalır, aqressiv olur, dünyanın necə də pis bir yer olduğunu hiss edərək yaşamaq sevgisini itirir, məyus olur, daim həyəcan və qorxu ilə yanaşı onlarda internetdən, oyunlardan asılılıq da yaranır.
R.Həsənova qeyd edir ki, +16 və +18 işarəsi qoyulmalı olan filmlərə və verilişlərə uşaqların baxması onların həyatında bir çox problemlərin əsasını qoyur: “Belə filmlərə baxan uşaqlarda və yeniyetmələrdə valideyn nəzarətsizliyindən bir çox problemlər yarana bilər. Qız uşağı ana ilə bərabər oturub evlilik proqramlarına baxır. Qız belə verilişlərə baxıb ordan nə götürəcək? Biz ondan nə gözləyək? Necə bir cəmiyyət yetişdiririk? Asanlıqla televiziya vasitəsilə ailə quran, istəmədikdə boşanan və yenə efirə çıxan qızlar? Bir azyaşlı oğlan atası ilə savaş, zorakılıq səhnələri olan filmlərə baxırsa, biz ondan aqressiv olmamasını necə gözləyək?”
Onun dediyinə görə, Azərbaycanın kino sahəsi inkişaf etmədiyindən, xarici filmlərə, seriallara baxmağa məcburuq: “Bizim mentalitetlə xarici ölkələrin yaşam tərzi arasında dağlar qədər fərq var. Nəticədə uşaqlar onlara baxıb elə böyüyür. Yaxşı olar ki, bizdə uşaq və yeniyetmələr üçün daha çox cizgi filmi, filmlər və seriallar çəkilsin və bu zaman psixoloq məsləhətindən də yararlanıb filmin hansı yaş qrupuna uyğunluğu qeyd olunsun”.
Həmsöhbətimiz qeyd edir ki, azyaşlı uşaqlar valideynləri ilə birgə oturub seriallara baxır: “İndiki dövrdə internetdən istifadə də azyaşlı uşaq üçün normaya çevrilib. “Mavi balina” deyilən oyun var. Bu oyun öncə uşaqları tənhalığa qərq edir. Uşaqlara özlərinə əziyyət verməyi öyrədir. Onlar tək qalmağa üstünlük verməyə başlayır. Nəticədə oyun uşaqlara psixoloji təsir edərək onları intihar etməyə təhrik edir. Bu da valideynlərin uşaqlara az diqqət ayırmasından, onları nəzarətsiz qoymalarından irəli gəlir. Valideyn uşağa seriallara baxmağı qoyur, belə oyunlarla maraqlandığından xəbərsiz olur, amma tez-tez də övladına deyir ki, dərs oxu”.
Həsənova bildirir ki, xüsusən rayon yerlərində azyaşlı uşaqlar və yeniyetmələr böyüklərlə birgə oturub seriallara, evlilik verilişlərinə baxır: “Nəticədə uşaqlar böyüyü saymır, “mən deyən olmalıdır” prinsipi ilə yaşayırlar, çox aqressiv davranırlar. Xarici filmlərə baxaraq yeniyetmələrə elə ancaq diskoteka haqqında düşünür, ora getmək istəyirlər. Gedib də pis əhatəyə düşür və bu da onun həyatında mənfi, faciəvi hadisələrin baş verməsinə gətirib çıxarır”.
Dediyinə görə, telekanallarda yayımlanan filmlər geniş auditoriya qazanmaq xətrinə elə çəkilir ki, şüuraltını açıq qoyur. Bir seriyada başlayan hadisə bitmə anında dayanılır və növbəti seriyada davamı verilir. “Uşaq həyəcanla filmə və seriala baxır və nə ilə nəticələnəcəyini gözləyir, stress keçirir. Bütün fikri filmdə qalır”.
Psixoloq valideynlərə məsləhət görür ki, mütləq uşaqlara yaşına görə filmlər və cizgi filmləri seçsinlər. “Uşaqlara onları maarifləndirən veriliş və filmlərə baxmağa yönəldin. Onlar kitabr oxumalı, gələcək həyatlarındakı planları haqqında düşünməlidir”.
Aynurə MƏMMƏDOVA
