Sinə alt hissəsində yanma və narahatlıq, xoşagəlməz bir dad və yeməyi doyunca yeyəndən sonra ürək bulanması bir çoxumuz tərəfindən yaşandı.
Zəif və doğru olmayan bəslənmə nəticəsində və bir sıra xəstəliklərin ” izjoqa” simptomu demək olar ki, hər kəsə yaxşı məlumdur.
Qıcqırmanın nə olduğunu və xoşagəlməz hisslərdən qurtulmaq üçün necə yemək barədə danışaq…
Mədə-bağırsaq traktının xəstəlikləri olan xəstələrdə (qastrit, mədə xorası, qastroezofageal xəstəlik) pəhrizə riayət etmək kompleks müalicənin vacib elementidir.
Qicqırma və qastrit üçün terapevtik pəhriz, sağlam qidalanma xəstəliyin simptomlarının qarşısını almağa və istifadə olunan dərman miqdarını azaltmağa kömək edə bilər.
ÜMUMİ QIDA PRİNSİPLƏRİ
Mədə turşusu və qıcqırmanı artan bir pəhriz, mədə-bağırsaq traktının xlorid turşusu və peristaltikasını (büzülmələrini) ifraz edən qidaları məhdudlaşdırmağa yönəlib.
Yalnız məhsullarda deyil, həm də KULİNARİYA işlənməsində, yeməklərin temperatur rejimində və yemək tezliyində məhdudiyyətlər var.
Bəslənmə müalicəsinin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:
🥗tarazlıq və müxtəliflik – qidalanma bədənin enerji və qida maddələrinə olan tələbatını tam ödəməlidir;
🥗müntəzəmlik və parçalanma – yeməklər arasında uzun fasilələr etmək tövsiyə edilmir, optimal interval 3-4 saatdan çox deyil və tək bir yemək çox sıx olmamalıdır;
🥗 mexaniki və istilik baxımından zərif rejim – çox isti və soyuq yemək yeməyiniz tövsiyə edilmir, qızardılmış qidaları pəhrizdən tam çıxarmalı və buxarlanmağa, qaynadılmağa və ya dəmlənməyə üstünlük verməlisiniz;
🥗Yüksək turşuluqlu mədə-bağırsaq xəstəlikləri üçün düzgün bəslənmə gündə ən azı 4 yemək nəzərdə tutur. Onlardan üçü əsasdır (səhər yeməyi, nahar, şam yeməyi).
🥗Aralarında 2-3 dəfə qəlyanaltı olması tövsiyə olunur. Gündə 1,5-2 litr maye içmək tövsiyə olunur;
🥗 Yeməkdən dərhal sonra horizontal bir mövqe tutub yatmaq tövsiyə edilmir. Yemək və yatma vaxtı arasındakı boşluq ən azı 2 saat olmalıdır.
Bu, xüsusilə qıcgırma və qastroezofageal reflüks xəstəliyi (QERX) olan xəstələrdə vacibdir. Bu xəstəliklə mədənin məzmunu yenidən ezofaqusa (qida borusuna) atılır, bu da selikli qişasının xlorid turşusu ilə zədələnməsinə və qıcqırmasına səbəb olur. QERX xəstələri yeməkdən sonra idman etməməli və əyilməməlidirlər. Bədənin vəziyyətindəki dəyişikliklər asidik mədə tərkibinin geri qayıtmasına səbəb ola bilər.
Tövsiyə olunan və qadağan olunan məhsullar:
1) Hər hansı bir yağlı, qızardılmış və hisə verilmiş qidalar, isti ədviyyatlar, qazlı şirin su və alkoqol, fast food yeməklərdən xaric edilməlidir.
2) Şokolad, nanə və kofeinli içkilər pəhrizdən çıxarılır. Onların istifadəsi mədə tərkibinin gida borusuna axmasına və qıcqırma halını meydana gəlməsinə səbəb olur.
3) Turş giləmeyvə və meyvələr, pomidor, soğan və sarımsaq, turşu və zəngin bulyonlar da selikli qişada qıcıqlandırıcı təsir və ya xlorid turşusunun artması səbəbindən qadağandır.
Gündəlik bir menyu tərtib edərkən yağsız ət, quş əti və balığa üstünlük vermək tövsiyə olunur.
Yan yeməklər olaraq, taxıldan (inci arpa və darı xaricində), qatı buğdanın makaronundan istifadə edə bilərsiniz.
Təbii fermentləşdirilmiş süd məhsulları, turş olmayan tərəvəz, yetişmiş meyvə və giləmeyvə yemək qadağan deyil.
Qıcqırma və qarın içərisində yanmağın TİBBİ ləğvi
Bu halın bəzən davamlı olması ilə yuxarıda göstərilən tövsiyələrin hamısının tətbiqi məhdud təsir göstərir: düzgün bəslənməyə baxmayaraq, ağrılı simptomlar xəstəni vaxtaşırı narahat edir. Bu vəziyyətdə həkimlə düzgün qidalanma və müalicə ilə tamamlanır.
Mədə-bağırsaq traktının turşuya bağlı xəstəlikləri üçün proton pompası inhibitorları, H2-histamin reseptorlarının blokerləri, prokinetiklər və antasidlər təyin olunur. Dərmanların seçimi, dozaları və birləşmələri yalnız müalicə edən həkim tərəfindən həyata keçirilir.
Uşaqlarda qıcqırma…
Uşaqlıqda bu hal müstəqil bir simptom kimi çıxış və ya müxtəlif dispeptik xəstəliklərin əlamətlərindən biri ola bilər.
Uşaqlarda qıcqırma böyüklərdəki kimi güclüdür – 14 yaşından sonra xəstələrin 20-50% -də oxşar simptomlar var. Bəzi hallarda uşaqlarda ürək yanma səbəbləri funksionaldır və mədə-bağırsaq xəstəlikləri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Digər hallarda yanma hissinin görünüşü mədə-bağırsaq xəstəliklərini göstərə bilər.
Diqqət! Yemək qaynadılmış və ya bişmiş və doğranmış şəkildə verilməlidir.
Duz və ədviyyatları məhdudlaşdırmaq məsləhətdir!
Pəhrizin istifadəsinə icazə verdiyi qidaların siyahısı: ağ, azca bayat çörək, yulaf peçenyesi; tərəvəzli şorbalar; pəhriz əti, balıq; süd məhsulları; qaynadılmış yumurta; sıyıq, xüsusilə qarabaşaq yarması və yulaf unundan; qaynadılmış və ya buxarda hazırlanmış tərəvəzlər: kartof, balqabaq, yerkökü; meyvə və giləmeyvələrin şirin növləri; bitki çayı, kompot, jele, kisel, itburnu həlimi.
Meyvə və giləmeyvələrin assortimentini araşdıracağıq və qırcırma üçün nəyin daha yaxşı olduğunu görəcəyik.
1) Mülayim iqlim meyvələri. Meyvələr o iqlimdə şəraitində bir anda böyüyür. Onların əksəriyyəti bütün sakinləri tərəfindən tanınır, çünki hər gün mağazalarda tapılır və əksər insanların menyusunda var. Ən çox yayılmış meyvələr pome meyvə ailəsinə aiddir. Bunların arasında: alma; armud; heyva; yemişan.
2) Tum/meyvələri də populyardır: şaftalı; albalı; vişna; gavalı; ərik.
3) Giləmeyvələr/ çəhrayı ailəyəsindən: moruq; çiyələk; böyürtkən; şahzadə.
4) Meyvə/giləmeyvə qarışıq qrup: viburnum; mərcanı; qaragilə; qara və qırmızı qarağat; dəniz ağtikanı.
5) Sitrus meyvələri, subtropik iqlimdə rast gəlinən, ən populyarı: portağal, naringi, limon və qreypfrut olan meyvələrdir. Hamısı çox miqdarda C vitamini ehtiva edir və şaxtaya dözmür və bu səbəbdən yalnız isti ölkələrdə böyüyür. Yuxarıda göstərilənlərə əlavə olaraq, aşağıdakı sitrus növləri məlumdur: berqamot; sitron; əhəng; pomelo; klementin.
6) Subtropik və tropik meyvələr: tut; qranat; üzüm; əncir; avokado; kivi; marcuya; xurma; feixoa.
Qastrit üçün meyvəni necə yemək olar?
Çox miqdarda vitamin, üzvi turşu və mineral ehtiva etdiyi üçün yüksək turşuluqlu qastrit üçün meyvələr lazımdır. Əsas odur ki, turş deyil, çünki turş meyvələr mədə şirəsi istehsalını stimullaşdırır. Və təzə olmaları vacibdir. Keyfiyyətsiz məhsullar sağlamlığınıza pis təsir edəcəkdir. Meyvəni qabığı olmadan yemək və ya buxarlanmaq, qurudulmuş və ya bişmiş vəziyyətdə istifadə etmək yaxşıdır.
Bir şərt, çox isti və ya soyuq olmamalarıdır, mədə mukozasının lazımsız qıcıqlanmasına ehtiyacınız yoxdur.
Qastrit üçün müxtəlif menyu nümunələri:
Birinci seçim:
Quru meyvələrlə yulaf ezmesi;
Kissel;
Püresi şorbası, toyuq kotleti, iki dilim çörək;
Yağsız pendir;
Noxud sıyığı, tost, şirin alma kompotu.
İkinci seçim:
Yumşaq qaynadılmış yumurta, qarabaşaq yarması, zəif çay;
Bir stəkan az yağlı kefir;
Tərəvəz şorbası, tost;
Qurudulmuş meyvə kompotu, buxarda hazırlanmış pancake;
Köftələr, tost ilə buxarlanmış tərəvəzlər.
Rezume etsək bu tip hallarda necə qidalanaq lazımdır?!
✓ tərəvəzlər (pomidor istisna olmaqla),
✓ meyvələr (sitrus meyvələri istisna olmaqla),
✓ şirin giləmeyvə,
✓ müxtəlif taxıllar (yayılmış yulaf, irmik, qarabaşaq yarması, düyü),
✓ bərk buğda makaron,
✓ az yağlı kəsmik,
✓ mayalanmamış pendirlər,
✓ yağsız ət və balıq,
✓ yumurta,
✓ həddindən artıq fermentasiyanın qarşısını almaq üçün bir az qurudulmuş çörək götürmək daha yaxşıdır;
✓ Yeməklərinizə bitki yağı (günəbaxan, zeytun, balqabaq).
✓ Südlü çay, bitki çayları, meyvə içkiləri, şirələr və müxtəlif həlimlər içki kimi tövsiyə olunur;
✓ Qazsız mineral su içmək daha yaxşıdır!
Hər bir xəstəlikdə özünə görə bəslənməsi var, öncə həkimlə və sonra özünüz 1-2 il ərzində düzgün və sağlam qidalanın ki, xəstəliyiniz tamamən aradan qalxsın.
Rəna Bayramova
MayoMed klinikasının pediatr və kliniki dietoloqu
(Həkimlə əlaqə saxlamaq istəyənlər Əhməd Rəcəbli 207-də yerləşən MayoMed klinikasına müraciət edə və ya 055 254 05 03, +970 567 874 745 whatsapp nömrəsi ilə birbaşa Rəna Bayramova ilə kontakt qura bilərlər)
