Azərbaycanda evsiz ailələrin sayı kifayət qədər olsa da, bankların adi ipoteka faizləri kifayət qədər yüksək – 10-14 faiz arasında dəyişir. Ailələrin bir çoxunun ümid bəslədiyi Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin satışa çıxardığı sosial mənzilləri beş saniyə içində satması isə onların ev almaq ümidini daha da puç edib.
İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu tərəfindən satışa çıxarılan mənzillərə isə tələbat getdikcə artmaqdadır. Lakin kirayə mənzillərlə bağlı narahatedici sual bundan ibarətdir ki, şəxs müəyyən müddətdən sonra vəsaitini ödəyə bilmədikdə həmin müddətədək ödədiyi vəsaitin nə qədər hissəsini geri ala bilər?
İpoteka və Kredit Zəmanət Fondundan verilən məlumatda bildirilib ki, vətəndaş tərəfindən fonda ödənilmiş aylıq ödənişlər (qabaqcadan ödənilmiş ən azı 12 aylıq ödəniş də daxil olmaqla) fondun gəliri hesab olunur və geri qaytarılmır. Bu qaydalar AR Prezidentin 2019-cu il 25 yanvar 488 nömrəli Fərmanı ilə təsdiqlənib.
Yəni vətəndaş 90 min manat ödəyibsə, 10 min manatadək ödənişi qalıbsa, lakin ödəmə imkanı yoxdursa, bu zaman ödədiyi vəsaitlər batır?
Daşınmaz Əmlak üzrə ekspert Nüsrət İbrahimli deyir ki, ödəmə imkanı olmadıqda vətəndaş fonda müraciət edir:
“Fonddan bildirilir ki, bunun üçün kirayəçi evə sahib olmaq istəyən namizəd tapır. Belə olan halda ödəmə imkanı olmayan kirayəçi namizədlə birgə fonda gedir, sənədlər yoxlanıldıqda, şəxsin ödəmə qabiliyyəti təsdiqləndikdə fondla yeni alıcı arasında müqavilə bağlanır. Alıcı daha öncəki kirayəçinin bunadək fonda ödədiyi vəsaiti ona geri qaytarır”.
Ekspertin sözlərinə görə, ipoteka krediti aldıqda, 25 il müddətində təxminən 70 faiz artıq pul ödənilir. Kirayə mənzillərə görə isə bu 58 faizdir. Yəni bu layihə xeyli sərfəlidir.
Fondun fəaliyyəti ilə bağlı detallara aydınlıq gətirən N.İbrahimov bildirir ki, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu bazardan mənzili alır, təmir edir, kirayəyə verir: “Fond həmin mənzilin üzərinə marja qoymur. Sadəcə olaraq sahibkar həmin mənzilə təxminən 3 faiz civarında qiymət əlavə edir ki, bu da onların özlərinin daxili xərclərini bağlamaq üçün lazımdır”.
Nüsrət İbrahimov qeyd edir ki, kirayə mənzillərlə bağlı əsas çatışmazlıq seçim üçün ünvanların məhdud olmasıdır: “Fond şəxsə yalnız bir neçə ünvandan seçim imkanı verir. Yaxşı olardı ki, istənilən ünvanda seçim etmək hüququ vətəndaşa verilsin. O da başqa ünvanlarda mənzil ala bilsin”.
Ekspert hesab edir ki, bu mənzillərdə aylıq ödəniş köhnə tikililərdəki kirayə qiymətindən bir qədər yuxarı olsa da, yeni tikililərdə kirayə qiymətindən aşağıdır. Kirayə mənzillərlə müqayisədə normal ipotekada şərtlər daha ağırdır.
Onun fikrincə, belə sosial layihələrin sayı arıtırılsa, mənzil problemi olan şəxslərin sayı azalar.
Daşınmaz əmlak üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev də hesab edir ki, kirayə mənzillərlə bağlı qaydalar daha da sadələşsə, yaxşı olar:
“Az kvadratlı, çox otaqlı mənzilər tikilməlidir. Baxın, köhnə binalarda 3 otaqlı mənzillər 65 kvadratdır. Yeni tikililərdə isə 1 otaqlı mənzil 65 kvadratdır. Ekonom layihəli binalar tikilməlidir və tikinti şirkətlərinə də müəyyən güzəştlər olmalıdır ki, onlar satış qiymətlərini aşağı salsınlar”.
Xatırladaq ki, 25 yanvar 2019-cu il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Yaşayış sahələrini satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə vermə mexanizminin yaradılması” haqqında fərman imzalayıb.
Bu fərmana əsasən kirayə müqaviləsi 3 ildən 25 ilədək müddətə bağlanmalı və notariat qaydasında təsdiqlənməlidir. Müqavilə bağlandıqdan ən azı 3 il müddətdən sonra kirayəçi mənzilə sahib olmaq hüququna malikdir. 3 ildən sonra isə növbəti 22 il müddətində istənilən zaman evin xərcini ödəməklə çıxarış (kupça) ala bilər. Kirayə mənzillər üçün ilkin ödənişin nəzərdə tutulmayıb. Amma kirayə mənzilə sahib olmaq istəyən şəxs kirayə müqaviləsi bağlanıldıqdan sonra aylıq ödənişin ən azı 12 mislini, yəni 1 illik kirayə haqqı qabaqcadan ödəməlidir. Qaydalara görə, kirayəçi mənzili başqasına ötürə bilməz. Vətəndaş yalnız fondun yazılı razılığı ilə öz hüquq və vəzifələrini başqa şəxsə ötürə bilər. Kirayəçi bunu kirayə müqaviləsi bağlanan gündən 3 ildən sonra edə bilər. Məsələn, kirayə müqaviləsi bağlanandan 3 il sonra kirayəçi ödəniş etməkdə çətinlik çəkirsə və ya evlə bağlı planları dəyişirsə, fondun razılığı ilə müqaviləni başqasının adına keçirə bilər. Mənzilə mülkiyyət hüququ kirayəyəverəndən başqa şəxsə keçdikdə kirayənin qüvvədə qalması baş verir. Bu hal kirayə müqaviləsində də qeyd olunur.
Kirayəçi vəfat etdikdə, kirayə müqaviləsi üzrə hüquq münasibətləri onun vərəsələrinə keçir. Fond öz vəsaiti hesabına aldığı və ya onun mülkiyyətinə keçən mənzilləri kirayə kimi təklif edə bilər. Mənzillər tam təmirli, habelə elektrik enerjisi, qaz və su ilə tam təchiz olunmuş olmalıdır. Fondun satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə verdiyi yaşayış sahələrinə dair məlumatları (binanın və ya yaşayış evinin ünvanı, yaşayış sahəsinin sayı, yerləşdiyi mərtəbə, mənzilin sahəsi, otaqların sayı və s.) rəsmi internet saytında və “Elektron ipoteka və kredit zəmanət”sistemində yerləşdiriləcək.
Sığorta hadisəsi baş verdikdə sığorta ödənişi kirayəçinin ödədiyi vəsait ilə ödənilməmiş qalıq məbləğinin nisbətinə uyğun olaraq fond ilə kirayəçi arasında bölüşdürüləcək. Kirayəçi kirayə müqaviləsi bağlandıqdan 3 il sonra alış qiymətinin qalıq hissəsini birdəfəyə ödəmək istədikdə fond tərəfindən qalıq məbləğin müəyyən hissəsi güzəşt edilir. Güzəştlər barədə məlumat müqavilədə əks olunacaq. Onu da qeyd edək ki, digər şəhər və rayonlarda qeydiyyatda olan vətəndaşlar da Bakıda kirayə ev üçün müraciət edə bilərlər.
Nigar İsgəndərova
