Türkiyədə baş verən dağıdıcı zəlzələ ölkəmizdəki çoxmərtəbəli yaşayış binalarının keyfiyyəti ilə bağlı xeyli suallar yaradıb. Allah göstərməsin, o cür fəlakət zamanı şəhər silkələnmələrə tab gətirəcək, yoxsa hündürmərtəbəli binalar kart evləri kimi qatlanacaq?
Təbii ki, binaların perspektivi zəlzələnin gücündən və onun müddətindən asılıdır, ona görə də taleyi sınamamaq daha yaxşıdır. Amma çox şey tikintinin keyfiyyətindən və seysmik dayanıqlıq tələblərinə uyğunluğundan da asılıdır. Binalar arasındakı məsafə də təhlükəsizlik baxımından vacib elementlərdən biridir – bu, Respublikanın Şəhərsalma Məcəlləsində yazılıb.
Ancaq bir-birinə demək olar ki, bitişik tikilən “göydələn”lərə baxanda bu sənədin tələblərinə əməl olunduğuna inanmaq çətindir. Axı, üzdə olan tələbə göz yumurlarsa, başqa tələbələrə riayət etmələrinə zəmanət varmı?
Lakin burada başqa bir şey maraqlıdır. Şəhər silkələnəcəyi təqdirdə, tikilən evlərin gələcəyi ilə bağlı ümumi narahatlıq fonu altında bəzi ictimai orakullar elə isti-isti bəzi tikinti şirkətlərinin maraqlarına lobbiçilik etmək qərarına gəldilər. Deyirlər ki, yeni tikilən binalarda hər şey qaydasındadır, əgər zəlzələ olsa, azmərtəbəli köhnə binalar bir-birinin ardınca yıxılacaq. Və daha da inandırıcı görünmək üçün rəqəm də əlavə edirlər ki, paytaxtda müddətini başa vurmuş düz 11 min veteran bina var…
Bəs doğrudanmı belədir?
Vətəndaşlar və qərəzsiz ekspertlər əmindirlər ki, paytaxtımızda zəlzələdən sağ çıxacaq binalar olsa, elə sovet mənzil tikintisinin mirasları olacaq. Belə inamın yaranmasında təkcə sovet dövründə tikintiyə nəzarətin yüksək səviyyədə olması ilə bağlı ağlabatan stereotip deyil, kifayət qədər inandırıcı arqumentlər də öz rolunu oynayıb.
Əsas odur ki, o vaxtlar tikililər təkcə vicdanla tikilməyib, həm də 7-8 bala qədər təkanların gücünə hesablanıb. Əlbəttə ki, bu cür tikintiyə yanaşmalarda torpağın xüsusiyyətləri nəzərə alınırdı. Bu amil isə son illərdə yeraltı suların səviyyəsinin artması səbəbindən bir qədər qüvvəsini itirib.
Nəticədə binaların dayanıqlığı da pisləşib, lakin divarların möhkəmliyi və bünövrənin keyfiyyət amili baxımından köhnə evlər yeni tikililərlə müqayisə oluna bilmir və zəlzələyə tab gətirə bilir. Beləliklə, bir çoxlarına görə, tikinti şirkətlərinin lobbiçilərinin bu gün həvəslə danışdıqları “xruşşovka”ların təhlükəsi həqiqəti əks etdirmir və bu tip evlər yeni tikililərlə müqayisədə çox etibarlıdır. Çünki, söhbət xüsusi möhkəmləndirici konstruksiyalar və antiseysmik kəmərlərdən istifadə etməklə zəlzələyə davamlı tikintidən gedir. İndi yaşayış binalarının tikintisində antiseysmik kəmərlər müstəsna hallarda tətbiq olunur.
Bu da bir həqiqətdir ki, bir çox köhnə evlər möhkəm olsa da, uzun illər vandalizm onların dayanıqlığına təsir göstərib. Məsələn, belə evlərin zirzəmilərindəki arakəsmələr dağıdılır, bir çox binaların zirzəmisi tullantı və ya qrunt və kanalizasiya suları ilə dolur. Nəhayət, yolların kənarında yerləşən binaların birinci mərtəbələri qeyri-yaşayış obyektinə çevrilir, onlar üçün konstruksiyada dəyişikliklər aparılır, daşıyıcı divarlar dağıdılır, əvəzinə qapı və vitrinlər quraşdırılır. Bütün bunlar köhnə tikililəri yararsız vəziyyətə salır.
Yeni tikililərə gəlincə, mütəxəssislərin fikrincə, bugünkü binaların elan edilmiş seysmik müqaviməti yüksəkdir – 9-10 bala qədər. Lakin bu, belə olsa da, evlər arasındakı məsafəyə riayət edilmirsə, həmin təminatlara etibar etmək olarmı? Bir-birinə çox yaxın məsafədə keyfiyyətsiz çoxmərtəbəli binaların tikilməsi təbii fəlakət zamanı faciəyə səbəb ola bilər. Çünki bu binalardan biri keyfiyyətsiz tikilsə, zəlzələ zamanı yaxınlıqdakı bütün evlərin üzərinə çökə bilər.
Bundan əlavə, təkcə hündürmərtəbəli binaların seysmik dayanıqlılığı və keyfiyyəti deyil, həm də insanların oradan çətinliklə evakuasiya edilməsi ehtimalı da narahatlıq doğurur. Nəhayət, dəfələrlə deyilib ki, aktivliyi 8-9 bal olan bizim kimi seysmik zonada 9 mərtəbədən, hündürlüyü 30 metrdən yuxarı olan, beton tökməklə binalar tikmək qəti qadağandır. Bundan əlavə, sübut olunub ki, binanın seysmik müqaviməti daha çox onun formasından asılıdır və seysmik aktiv zonada bokal formasında konstruksiyalar tikmək düzgün deyil, lakin biz deyəsən, bundan da xəbərsizik…
P.S. 2019-cu ildən Azərbaycan Seysmoloji Xidmət Mərkəzinə tikilməkdə olan binalarla bağlı rəy almaq üçün müraciət daxil olmayıb. Bunu Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru Qurban Yetirmişli deyib: “Əvvəlki illərdə müraciətlər əsasında mərkəzin əməkdaşları tərəfindən tikintinin aparılması nəzərdə tutulan ərazilərin seysmoloji qiymətləndirilməsi aparılıb, rəy verilib. Bütün xəbərdarlıqlarıma baxmayaraq, sözlərimə heç bir reaksiya olmadı. Təəssüf ki, 2019-cu ildən bu günə qədər bizə müraciətlər olmayıb”.
Emma Rzayeva
