Quşlar uçar,balıqlar üzər,uşaqlar oyun oynayar…

Oyun uşağın dilidir, onun öhdəsindən gələ bilmədiyi hisslərini, düşüncələrini və münaqişələrini ifadə etmək üsuludur. Oyun uşaq üçün həm əyləncə, həm də öyrənmə, sosiallaşma və inkişaf vasitəsidir. Oyun sayəsində uşaq istirahət edir, enerjisini atır, özünü, maraqlarını və bacarıqlarını kəşf edir. Ona görə də oyun uşaq dünyasında son dərəcə mühüm və böyük yer tutur.

Uşağın daxili dünyasını araşdırmaq, onun təxəyyülünü, maraq və bacarıqlarını dəstəkləmək üçün oyun seçiminə önəm verilməlidir. Oyuncaqların seçimi uşaqlar üçün oyunlar qədər vacibdir. Əgər oyun uşağın dilidirsə, oyuncaqlar uşağın dildən istifadə üsuludur. Oyuncaqlar uşağın konkret əlaqə qurduğu, dəyər verdiyi və dostluq münasibətləri qurduğu obyektlərdir. Bu əhəmiyyəti dərk edən ailələr uşaqları üçün həm sağlam, həm də inkişafa dəstək verən oyuncaqlar seçməyə diqqət yetirirlər.

Uşaqlar üçün yaşa uyğun oyuncaqların seçilməsinin əhəmiyyəti nədir?

Oyuncaqlar uşağın yaradıcılığına, qərar vermə qabiliyyətinə, ölçü, forma və rəng kimi anlayışları qavramasına, təxəyyülünün inkişafına və müxtəlif bacarıqlara yiyələnməsinə dəstək olur. Bu,uşaqlara əməkdaşlıq, paylaşma, gözləmə və səbrli olmaq kimi bacarıqlar əldə etməyə kömək edir. Oyuncaqlar seçərkən həmin yaşda olan uşağın qabiliyyətini və ümumi maraqlarını nəzərə almaq lazımdır. İncə və qaba motor bacarıqları, dil inkişafı, yaşa uyğun sosial inkişaf nəzərə alınmalıdır. Uşağın yaşına görə çox kiçik olan oyuncaqlar maraqsızlıq və erkən cansıxıcılıq yarada bilsə də, daha böyük yaşlar üçün hazırlanmış oyuncaqlar uğursuzluğa və nəticədə uşaqda özünə inamsızlığa səbəb ola bilər. Buna görə də uşaqlar yalnız yaşa uyğun oyuncaqlarla oynamalıdırlar.

Oyuncaq seçərkən nələrə diqqət edilməlidir?

• Uşağın bacarıq və yaradıcılığını inkişaf etdirməyə, təxəyyülünü dəstəkləməyə kömək olmalıdır.
• Sadə, təmizlənməsi asan və davamlı olmalıdır.
• Tərkibində tez qopan və udula bilən kiçik hissələr (göz, burun, düymə və s.) olmamalıdır, plastik etiketlər kəsilərək atılmalıdır.
• Yumşaq materiallardan hazırlanmış oyuncaqlar yuyulmalıdır.
• İti və ya sərt kənarları, iynələri, metal hissəcikləri və ya kövrək plastikdən hazırlanmaması lazımdır.
• Uşağın boynunda dolaşıq olma ehtimalına görə simli, kordonlu və lentli oyuncaqlara üstünlük verilməməlidir.
• Musiqi çalan oyuncaqlar almadan əvvəl sınaqdan keçirilməlidir, çünki yüksək səsli oyuncaqlar uşaqlarda narahatlıq yarada bilər.
• 3 yaşa qədər yumşaq parça və plastikdən hazırlanmış oyuncaqlara üstünlük verilməlidir.

Yaşa uyğun oyuncaqlar

• Yenidoğulmuşlar daha çox parlaq işıq və səslə maraqlanırlar. Bu səbəbdən çarpayının yanında rəngli, hərəkətli və səs-küylü oyuncaqlar asılmalıdır.
• 2-ci aydan etibarən reaksiyaları və görmə diapazonu artan,səs çıxaran körpələr üçün musiqili, rəngli (sarı, qırmızı kimi əsas rənglər) asılaraq və ya yellənərək istifadə edilə bilən oyuncaqlara üstünlük verilə bilər.
• 3-5 ay üçün ən uyğun oyuncaq cingiltili oyuncaqlardır və 4-cü aydan sonra onu tutma qabiliyyəti artır. Yumşaq, səs çıxaran, musiqili oyuncaqlara da üstünlük verilə bilər. Bu müddətdə hər oyuncağı ağzına atacağı üçün sərt və iti uclu oyuncaqlar olmamalıdır.
• 6 ay – O, indi oturmağa başlayır və əlini uzadıb obyektləri tutmağa çalışır.Hər iki əllə obyektləri tanımağa başlayır. Fırlanan,hissələri olan oyuncaqlar əllərin əlaqələndirilmiş işini artırır.Daim oyuncaqları ağızlarına atdıqları üçün oyuncaqların yuyula və təmizlənə bilməsi vacibdir.Heyvanların, bitkilərin və insanların şəkilləri olan kitabları birlikdə oxumaq zehni inkişafa kömək edir.
• 9 ay – Oyuncaqlarla keçirdikləri vaxt artır. Bu müddət ərzində oyuncaqları bir-birinə vurmaq, itələmək və çəkmək, yuvaya salmaq, açıb bağlamaq və s. kimi ardıcıl və ya qoşa oyuncaqlardan həzz alırlar. Atılanda qırılmayan, parlaq, rəngli toplar bu aya uyğundur.
• 10-12 ay – Bu dövrdə körpələrin hərəkət qabiliyyəti artar, tutaraq və ya çəkərək yerlərini dəyişirlər, yeriməyə kömək edəcək oyuncaqlara üstünlük verilə bilər. Əl çalmaq və sağollaşmaq kimi hərəkətləri yerinə yetirir.
• 12-18 ay – Bir söz deməyə başlayır və deyilənləri təqlid etməyə çalışır.Onu daha çox məişət əşyaları maraqlandırır. Uşaqlara zərər verməyəcək qablar oyuncaq kimi istifadə edilə bilər.Suda oynamağı sevdikləri üçün hamam oyuncaqlarına üstünlük verilə bilər.Yuva oyuncaqları, toplar, musiqili oyuncaqlar və rəngli halqalar onların diqqətini çəkir. Rənglərə marağı artır.Təqlid oyunları, gizlənqaç və dil oyunları sosial bacarıqları artırır.
• 18-24 ay – Bu yaş qrupundakı uşaqları dayandırmaq çətin ola bilər, çünki bu, onların qaçmağa başladığı vaxtdır.Evdəki sadə işlərdə kömək edir.Uşaqların təqlid bacarıqları artdıqca, alətdən istifadə etməyi öyrənmələri asanlaşır. İncə motor əzələləri daha yaxşı inkişaf etmiş bu yaşda olan uşaqlar sadə əl alətləri kimi oyuncaqlarla oynaya bilərlər.Onlar karandaşlar, oyun xəmiri və gil ilə yaradıcılıqlarını artıra bilərlər.Təxminən 2 yaşlarında onlar leqolarla, 4-5 parçalı puzze-lar və formalar yarada biləcəkləri kublarla oynaya bilərlər.Maşın, təkər arabaları kimi hərəkət edə biləcəkləri, hərəkət edən və ya danışan kuklalar,heyvanlar kimi oyuncaqlar onların diqqətini çəkir.Digər uşaqlarla oyunla ünsiyyət qurmağa başlayır. Müstəqil hərəkət etmək və kəşf etmək meylləri səbəbindən açıq yerlərdə oynamaqdan zövq alırlar.Təsvirli hekayə kitabları, ritm alətləri və kukla oyunları ilə həm sosial, həm də dil inkişafı artır.
• 2.5 yaş – İki sözdən ibarət cümlələr qurmağa başlayır, adını deyə bilir və rəngləri tanıya bilir.Oyuncaq telefonlar və kompüterlər kimi səs çıxaran oyuncaqlar onların diqqətini çəkir və sözləri öyrənməyə kömək edə bilər.Təmir dəstləri kimi ,söküb yenidən birləşdirməyə imkan verən oyuncaqlardan zövq alırlar.
• 3 yaş – Özü geyinə bilər.Qələmi yaxşı tutmağa başlayır.Dostları ilə sosial ünsiyyəti artır, oyuncaqları paylaşmağa, oyun oynamağa başlayır.Böyükləri təqlid etməkdən, real həyatda olan əşyalardan oyuncaq kimi istifadə etməkdən (həkim dəsti, mətbəx dəsti və s.) zövq alır.Bu dövrdə yaradıcı fəaliyyətə başlaya bilər.
• 4 yaş – Boyalarla rəngləmə, qayçı ilə kəsmə və yapışdırma. Bu dövrdə karton, ip və boyalarla (barmaq boyası, akvarel və ya pastel boya) fəaliyyətlər həyata keçirilir.O, oyun meydançalarında oynamağı və velosiped sürməyi sevir.
• 5 yaş – Onlar qrup,açıq hava və top oyunlarını sevirlər.Oxumaq və yazmaq dövründədirlər. Onlar akkumulyatorla işləyən avtomobillər, üzən gəmilər və uşaq arabaları kimi daha real oyuncaqlarla oynamağı xoşlayırlar.
• 6 yaş və yuxarı – İndi məktəb vaxtı olduğu üçün daha çox qrup oyunlarına üstünlük verirlər.Maarifləndirici kitablar, elmi-təcrübə dəstləri, zəka oyunları onların diqqətini çəkir.Onlar cizgi filmi personajları ilə oynamaqdan həzz ala bilərlər.Yaşlarına uyğun musiqi alətlərində ifa edə bilirlər.

Psixoloq Sevilxanım Bunyatzadə