Təsadüfi deyil ki, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların valideynləri ilə işləməyə kifayət qədər diqqət yetirilir. Xarici aləmlə təması daralmış  uşaqlar üçün ailənin rolu ölçüyəgəlməz dərəcədə artır. Ailənin müəyyən məsələlərin həllində mühüm imkanları var: uşaqların tərbiyəsi, onların sosial və əmək sferasına cəlb edilməsi, intellektual pozulması olan uşaqların cəmiyyətin fəal üzvləri kimi formalaşması. Valideynlərlə işləmək nə deməkdir?

Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların valideynlərinin həyatında bir neçə böhran dövrü var.

1-ci dövr – valideynlər övladının sağlamlıq imkanlarının məhdud olduğunu bildikdə. Bu, körpə doğulduqdan sonra ilk saatlarda və ya günlərdə baş verə bilər; uşağın həyatının ilk üç ilində; məktəbə gedərkən.

2-ci dövr – uşaq tədricən hamı kimi olmadığını başa düşdükdə.

3- cü dövr – peşə əldə etmək və sonradan işə düzəlmək məsələsi yarandıqda. Ata və ana uşağın çətinlik dövrünü necə keçirəcəyi qayğısı ilə psixoloji gərginlik keçirir, zaman-zaman bu gərginliyi övladlarına da ötürürlər. Valideynlər övladları böyüdükdə onların başına nə gələcəyi barədə düşünürlər. Bu dövrlərin hər biri xüsusi qayğıya ehtiyacı olan bir uşağın valideynlərinin ciddi şəxsi deformasiyasının mənbəyinə çevrilə bilər. Məhz bu dövrlərdə mütəxəssislərin köməyi xüsusilə aktuallaşır.

Çoxsaylı araşdırmalar göstərir ki, psixi və ya fiziki əlilliyi olan uşağın ailədə görünməsi ailənin mövcud həyatını pozur: ailənin psixoloji iqlimi və nikah münasibətləri dəyişir, valideynlər bir çox çətinliklərlə üzləşirlər.

Uşaqda inkişaf qüsurunun aşkarlanması demək olar ki, həmişə valideynlərdə ciddi stress yaradır.

Valideynlərin çaşqınlıq vəziyyəti, çarəsizlik, qorxu, təcavüz və inkar hisslərinin ortaya çıxması ilə xarakterizə olunur. Ailə üzvləri “günahkarlar” axtarır. Bəzən uşağa qarşı aqressiya olur, ana onun digər uşaqlar kimi olmadığını görüb ona qarşı mənfi hisslər keçirir. Ana özü də əlil uşaq dünyaya gətirdiyinə görə özünü günahkar hiss edə bilər. Valideynləri narahat edən problemlər arasında uşaqların təhsili və tərbiyəsi, onlar üçün normativ davranış qaydalarının formalaşdırılması, habelə bir çox şəxsi problemlər ola bilər.

Ailə uşağın həyatının mərkəzidir. Ailənin özünəməxsus funksiyaları vardır. Ailənin funksiyaları dedikdə onun həyat fəaliyyətinin başlıca istiqamətləri nəzərdə tutulur. Bu baxımdan onun aşağıdakı funksiyalarını fərqləndirmək olar: reproduktiv, təsərrüfat-iqtisadi, tərbiyə, bərpaedici və s. Ailə cəmiyyətin sosial əsasıdır. O öz üzvlərinin müxtəlif tələbatı (şəxsi və ümumailə, yəni qrup) ilə yanaşı, cəmiyyətin bir sıra mühüm tələbatını- əhali artımı tələbatını yerinə yetirir. Bu isə ictimai tələbatdır. Ailənin funksiyaları məhz buradan irəli gəlir. Ailənin funksiyaları ictimai-tarixi xarakter daşıyır.

Ailələrlə qarşılıqlı fəaliyyətin təşkili

Ailələr ilə qarşılıqlı əlaqə uşağın şəxsiyyətinin formalaşması, ünsiyyəti, təhsildə nailiyyətləri və təhsilində maraqların inkişafı üçün ən vacib şərtlərdən biridir. Tərbiyəçi və valideynlərin əməkdaşlığı uşaqla daha yaxından tanış olmağa, fərqli mövqelərdən baxmağa və onun hərtərəfli harmonik inkişafına imkan verir. Valideynlərin uşağın inkişaf prosesinə cəlb edilməsi problemi üç istiqamətdə həll olunur:

• Valideynlərin pedaqoji tərəfdən maariflənməsi;
• Valideynlərin məktəbəqədər və məktəb fəaliyyətlərinə cəlb edilməsi;
• Təcrübə mübadiləsi üzrə birgə iş.

Qarşılıqlı fəaliyyətin əsas məqsədi valideynlərin pedaqoji prosesin fəal iştirakçıları olmasını təmin etmək və onlara uşaqın tərbiyə və təhsilində məsuliyyətli olmasına dəstək olmaqdır.

Bu məqsədə nail olmaq üçün aşağıda verilənlərə riayət edilməlidir:

• Hər bir uşağın ailəsi ilə əməkdaşlıq qurmaq;
• Uşaqların inkişaf və tərbiyəsi üçün ailənin və təhsil müəssisələrinin cəhdlərini birləşdirmək;
• Qarşılıqlı anlaşma, ümumi maraqlar, ünsiyyətə müsbət münasibət,valideyn, uşaq və tərbiyəçi-müəllimlərin qarşılıqlı işinin dəstəkləməsini təmin etmək;
• Valideynlik sahəsində valideynlərin bacarıqlarını artırmaq;
• Valideynləri birgə fəaliyyətə, o cümlədən təlim fəaliyyətində iştirak etməyə cəlb etmək.

Ailələrlə birgə fəaliyyəti təşkil edərkən əsas prinsipləri nəzərə almaq lazımdır:

• Ailə üçün təhsil ocağının açıqlığı (hər bir valideynin uşağın necə yaşadığını və inkişaf etdiyini bilmək və görmək imkanları);
• Müəllim və valideynlərin uşağın inkişafında əməkdaşlığı;
• Ailə və uşaq kollektivində şəxsiyyətin inkişafına vahid yanaşmalar təmin edən fəal inkişaf mühitinin yaradılması;
• Uşağın inkişafı və tərbiyəsi sahəsində ümumi və xüsusi problemlərin diaqnostikası.

Müəllimin əsas məqsədi uşağa peşəkar yardım etməklə onu dəyişdirmədən, onun tərbiyəsinin daha dolğun həyata keçirilməsində aşağıda verilən istiqamətlər üzrə ailəyə kömək etməkdir:

• Uşağın maraq və ehtiyaclarının inkişaf etdirilməsi;
• Valideynlər arasında vəzifə və öhdəliklərin bölüşdürülməsi;
• Ailədə müxtəlif nəsillər arasındakı əlaqələrdə açıqlığın dəstəklənməsi;
• Ailə həyatının inkişafı, ailə ənənələrinin formalaşması;
• Uşağın fərdiliyini anlama və qəbuletmə, ona inam və unikal bir insan kimi hörmət etməsi.

Nəticə

Uşağın ilk tərbiyəçisi kimi ailənin rolu erkən yaş dövründə ailə və məktəbəqədər müəssisə, eyni zamanda məktəb arasında tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulmasında mühüm faktordur. Tərəfdaşlıq və məsuliyyət uşaqların təhsili ilə bağlı qərarların qəbul edilməsində etimad və hörmət, bərabər hüququ nəzərdə tutur. Təhsil müəssisələrində çalışan pedaqoji işçilərlə ailə arasında təlim-tərbiyə prosesinin ardıcıllığını və tamlığını təmin edə biləcək tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulması zəruridir. Valideynlər vəmüəllimlər tərəfindən qoyulmuş səylər məlumat və təcrübə mübadiləsinə, həmçinin uşaqların inkişafı və təlimi üçün ən əlverişli şəraitin təmini məqsədilə əməkdaşlığa əsaslanmalıdır. Valideynlər təhsil müəssisələrinin simasında dəstək əldə etməlidir ki, özlərini müəllimlərlə əməkdaşlıq prosesində lazımlı hiss etsinlər, həmçinin uşaqların iştirakı ilə keçirilən fəaliyyətin istənilən növlərində iştirak etsinlər.

Günay İsmayılova

“İnclusive Edu Academy” şirkətinin rəhbəri, İnklüziv təhsil mütəxəssisi, ADPK-nin müəllimi