Uşaqlarda aqressiya və əsəbilik, tez-tez valideynlərin və tərbiyəçilərin qarşılaşdığı problemlərdən biridir. Bu tip davranışlar, uşaqların sosial inkişafına və emosional sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Lakin hər bir davranışın müəyyən səbəbləri vardır və bu səbəblərin anlaşılması, müvafiq yanaşmalarla uşağın tərbiyə edilməsini asanlaşdırır.
Aqressiyanın və əsəbiliyin səbəblərindən biri bioloji amillər ola bilər. Bəzi uşaqlar genetik olaraq daha çox qəzəbə və əsəbiliyə meyillidir. Hormonların, nevrotransmitterlərin və beyindəki kimyəvi balansın dəyişməsi də bu davranışların yaranmasına təsir göstərə bilər. Burada mühit və ailə də rol oynayır. Uşaqların yaşadığı ailə mühiti və tərbiyə üsulları onların emosional vəziyyətinə ciddi şəkildə təsir edə bilər. Məsələn, ailədəki davamlı mübahisələr, zorakılıq və ya valideynlərin uşaqlara qarşı sərt və ya laqeyd münasibəti aqressiya yarada bilər.
Həmçinin, uşağın yaşadığı sosial mühit də təsirli ola bilər: məktəbdə zorbalıq və ya digər uşaqlarla münasibətlərdə problem yaşamaq aqressiya və əsəbiliyi artırır. Digər səbəblərdən biri emosional boşluqlar və stress ola bilər. Uşaqlar bəzən öz emosional ehtiyaclarını ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Bu halda, emosional boşluq hissi və ya baş verən stresli vəziyyətlər uşaqlarda əsəbilik və aqressiv davranışlara səbəb ola bilər. Məsələn, məktəbdəki çətinliklər, sosial təzyiqlər və ya evdəki dəyişikliklər (məsələn, valideynlərin ayrılması) uşağın ruh halını pisləşdirə bilər.
Uşaqların inkişaf mərhələlərində də aqressiv davranışlar müşahidə oluna bilər. Məsələn, kiçik uşaqlar (3-6 yaş) hələ öz hisslərini idarə etməkdə çətinlik çəkə bilər, buna görə də əsəbi və aqressiv davranışlar daha çox görülə bilər. Bu dövr, uşağın empatiya qurma və sosial qaydalara uyğun davranma qabiliyyətlərinin inkişaf etdiyi bir dövrdür, buna görə də valideynlər uşaqlarını bu mərhələlərdə diqqətlə izləməlidir.
Aqressiv davranışlar uşaqların sosial əlaqələrinə mənfi təsir göstərə bilər. Uzun müddət davam edən aqressiya, uşağın psixoloji inkişafını və özünə hörmətini zədələyə bilər. Bu vəziyyətin həll yollarından biri, uşaqlara hisslərini düzgün ifadə etməyi öyrətməkdir. Müsbət davranışları tərifləyərək uşağı təşviq etmək, müntəzəm qaydalar tətbiq etmək və stressin azaldılması üçün uşaqlara sakitləşmə və nəfəs alışı kimi metodlar öyrətmək faydalı ola bilər. Valideynlər və müəllimlər uşaqların davranışını izləyib, vaxtında müdaxilə etməlidirlər. Bu yanaşmalarla uşaqların aqressiya və əsəbilik problemləri asanlıqla həll oluna bilər.
Nigar Əliyeva
Orvita Psixoloji Reabilitasiya Mərkəzinin psixoloqu
Mənim 7 yaşlı oğlumda da son zamanlar aqressiv davranışlar müşahidə edirəm. Yazını oxuyanda hiss etdim ki, bəlkə də onun davranışları ailə içindəki mübahisələrdən yaranır. Ailə mühiti çox vacibdir və bəzi vaxtlar bizim öz münasibətimiz də uşağın davranışlarına təsir edir. Bu yazı məni öz davranışlarımı yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur etdi. Sağ olun
Məktəbdə əsəbilik və aqressiya problemini tez-tez görürəm. Uşaqların bu cür davranışlar sərgiləməsinin səbəblərini düzgün anlamaq vacibdir. Yazıda qeyd olunan sosial mühitin rolu ilə bağlı fikirlər tamamilə doğru. Müxtəlif uşaqların ailə vəziyyətləri fərqli olduğu üçün bəziləri məktəbdə daha çox aqressiv davranışlar sərgiləyə bilərlər. Bəlkə də bu yazı bizə daha çox empatiya göstərməyi və uşaqların hisslərinə diqqət yetirməyi öyrədər
Bioloji amillərin və sosial mühitin uşaqlarda aqressiya və əsəbiliyi necə artırdığını çox yaxşı izah etmisiniz. Xüsusilə hormonal dəyişikliklərin və nevrotransmitterlərin rolu ilə bağlı dedikləriniz əhəmiyyətlidir. Biz psixoloqların uşaqlarla işləyərkən bu amilləri nəzərə alması vacibdir. Eyni zamanda, yazıda bəhs etdiyiniz müsbət davranışların təriflənməsi metodu çox faydalıdır. Uşaqların davranışlarını idarə etmək üçün bu cür yanaşmalar həm təhsildə, həm də tərbiyədə əvəzolunmazdır.
Ailə mühitinin uşaqların davranışlarına təsiri çox böyükdür. Təəssüf ki, bəzən valideynlər bu təsirin fərqinə varmırlar. Mənim iş təcrübəmdə, ailədəki zorakılıq və mübahisələr uşaqlarda emosional narahatlığa və aqressiyaya səbəb olur. Yazını oxuyaraq, uşaqlara yalnız düzgün davranışları öyrətməyin deyil, həm də onların emosional ehtiyaclarını anlamağın nə qədər vacib olduğunu bir daha dərk etdim. Əgər uşaqlara hisslərini düzgün ifadə etməyi öyrədəriksə, onların aqressivliyi azalacaq.
Aqressiya və əsəbilik uşaqlarda təkcə bioloji faktorlardan deyil, sosial mühitdən də çox asılıdır. Məktəbdəki zorbalıq, ya da ailəvi problemlər uşaqların psixologiyasına çox ciddi təsir edir. Yazını oxuduqca anladım ki, bu davranışları təkcə cəzalandırmaqla həll etmək olmaz, onların səbəblərini anlamaq lazımdır. Müəllimlər və valideynlər uşaqların davranışlarını izləyib, doğru müdaxilə etməlidirlər. Mənə elə gəlir ki, bu yazı həm valideynlər, həm də tərbiyəçilər üçün çox faydalıdır
Bu yazı mənim üçün çox faydalı oldu. Mənim də iki uşağım var və çox vaxt aqressiv və əsəbi davranışlarla qarşılaşıram. Uşaqlarımın yaşadığı sosial mühit və məktəb təzyiqləri onların əhval-ruhiyyələrinə təsir edir. Həmçinin, yazıda qeyd olunan həssas inkişaf dövrləri uşaqların davranışlarına təsir edə biləcəyini mən də hiss edirəm. Mənim üçün ən faydalı hissə, uşaqlara emosiyalarını ifadə etməyi öyrətmək və onları sakitləşdirmək üçün metodlar tapmaq oldu.