Azərbaycanda son illərdə evliliklərin sayında azalma müşahidə olunur. Xüsusilə, 2024-cü ilin yanvar-noyabr ayları ərzində qeydə alınan nikahların sayı əvvəlki illərlə müqayisədə azalıb. Belə ki, ötən ilin 11 ayında Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən 46 min 146 nikah və 19 min 597 boşanma halları qeydə alınıb.
Məlumata görə, 2023-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı azalaraq 5,3-dən 4,9-a düşüb, boşanmaların sayı isə dəyişməyərək eyni səviyyədə (2,1) qalıb.
Bu vəziyyət, bir çox sosial və psixoloji faktorların təsiri ilə əlaqələndirilir. Evlənmək istəyənlərin sayının azalması yalnız iqtisadi səbəblərlə deyil, həm də cəmiyyətdəki dəyişikliklərlə, fərdi tələblərin artması ilə əlaqədardır. İnsanlar daha çox şəxsi inkişafı və karyera məqsədlərini ön planda tuturlar, bəziləri isə gələcəkdəki münasibətlərə dair qorxu və narahatlıqlar səbəbindən evliliyi ləngidir.
Psixoloji baxımdan isə, bu azalma sosial əlaqələrin, ailə modelinin və həyat tərzinin dəyişməsi ilə sıx bağlıdır. İqtisadi böhran, işsizlik və evə olan tələbin artması kimi amillər, insanları daha çox şəxsi sərvət və həyat şəraitini yaxşılaşdırmağa yönləndirir. Evlənmək və ailə qurmaq kimi məsuliyyətli bir addım, bəzən bu məqsədlərdən geri qalmağa səbəb olur.
Bu məsələyə daha dərindən yanaşan və məsələni “Gencaile.az” saytı üçün şərh edən “Orvita” Psixoloji Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və direktoru, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ramidə Oktayqızı, evlənmək istəyənlərin sayının azalmasının səbəblərini belə izah edir:
“Son illər insanların evlənmə qərarı, əvvəlki dövrlərlə müqayisədə daha kompleks və mürəkkəb bir prosesə çevrilib. İnsanlar, xüsusilə gənclər, daha çox özünü inkişaf etdirməyə, karyera qurmağa və maddi vəziyyətini möhkəmləndirməyə çalışırlar. Bu səbəbdən, ailə qurmaq və evlilik kimi məsuliyyətli addımlar daha az prioritetə çevrilib. Əlavə olaraq, son dövrlərdəki sosial və mədəni dəyişikliklər, cəmiyyətdəki ailə institutuna qarşı yanaşmanı dəyişib. Bəzi insanlar evliliyi, şəxsi azadlıqlarını məhdudlaşdıran bir məkan kimi görürlər və bu səbəbdən evlənməkdən çəkinirlər.”
“Bundan başqa, evliliyə dair qorxular və narahatlıqlar da bu qərarı gecikdirən amillərdən biridir. Xüsusilə, ailə qurduqdan sonra qarşılaşılacaq psixoloji və emosional çətinliklərə dair narahatlıqlar bu prosesi ləngidir. Müasir dövrdə insanlar çox vaxt münasibətlərdə stabilliyi və müsbət dinamikaları qorumağa daha çox diqqət yetirirlər. Bu da onlara əvvəlki nəsillərdən fərqli olaraq, daha çox tələblər və sərt gözləntilər qoyur. Bu səbəbdən, münasibətlərin dayanıqlılığına olan inam azalmağa başlayır.”
Son olaraq, Ramidə Oktayqızı evliliyə yanaşmanın dəyişməsinin psixoloji cəhətdən təbii bir proses olduğunu, ancaq bu vəziyyətin zamanla yeniliklərə, fərdi inkişafın dərinləşməsinə və yeni münasibət modellərinin yaranmasına səbəb olacağını vurğulayır. Evlilik anlayışının sadəcə bir hüquqi müqavilə və ya sosial məsuliyyət deyil, həm də qarşılıqlı anlaşma, dəstək və qarşılıqlı inkişaf prosesi olduğunu unutmaq lazım deyil.
Hazırladı: Məsudə Sultan
Mənim dostum bir müddət əvvəl evlənməyə qərar verdi, amma nikah qərarını ən son anlara qədər təxirə saldı. O, evliliyin gətirəcəyi məsuliyyətlərdən qorxurdu və ümumiyyətlə, boşanma halları çox olduğu üçün belə bir addım atmağın mənasız olduğunu düşünürdü. Mən ona evlilik haqqında narahatlıqlarını aşmağa kömək etməyə çalışdım, amma bəzən düşünürəm ki, bu qorxular çox təbii bir hissdir. Bəlkə də, sosial dəstək və düzgün yanaşma bu məsələləri həll etməyə kömək edə bilər. Amma ümumiyyətlə, yazının hər iki tərəfdən də baxış açısını yaxşı şəkildə izah etdiyini düşünürəm.
Mənim də ailə qurmaq üçün münasibətim var idi, amma çox keçməmiş ikimiz də eyni səbəblərdən, xüsusən də şəxsi inkişaf və karyera məsələlərinə görə, bir-birimizdən uzaqlaşdıq. Evliliklə bağlı qərar vermək, həqiqətən də, böyük bir məsuliyyətdir və indi insanlar daha çox öz inkişaflarına, karyera qurmağa, həyatlarını müəyyən bir məqama gətirməyə fokuslanıblar. Mənim ətrafımda da bir çox insan evlənmək istəyirdi, amma ya maddi imkanları, ya da özlərinə və gələcək münasibətlərinə dair qorxuları onları çəkindirdi.
Yazını oxuduqca düşündüm ki, bəli, biz özümüz də dostlar arasında evlənmək istəyənlər çox olsa da, bu qərarı vermək hər kəsə çətin gəlir. Mənim yaxın bir dostum var, o da evlənmək istəyir, amma hələ də bu qərarı verə bilmir. İqtisadi vəziyyət, şəxsi həyat və gələcək üçün planlar da böyük rol oynayır. Hətta bir neçə dəfə “bəlkə heç evlənməməliyəm?” deyə düşündü. Evliliyi yalnız romantizm kimi görmək artıq dar bir yanaşmadır. İnsanlar həm öz həyatlarını, həm də qarşı tərəflə bağlı məsuliyyətlərini dərindən düşünürlər.
Məncə, bu məsələyə bir qədər fərqli yanaşmaq lazımdır. Mənim fikrimcə, sosial və iqtisadi çətinliklərdən əlavə, müasir dövrdə insanların bir-birinə olan güvəninin azalması da evliliklərə təsir edir. Mənim çox yaxın dostum var ki, o da uzun müddətdir sevgilisi ilə birlikdədir, amma heç evlənməyə hazır hiss etmir. İkisi də bir-birinə çox bağlıdır, amma gələcəkdə qarşılaşa biləcəkləri çətinliklərdən qorxurlar. Evliliyin yalnız hüquqi və sosial bir məqam olmasından çox, insanlar arasında davamlı bir güvən və dəstək sistemi olmasını önəmsəyirlər.
Bu yazını oxuyarkən, açığı deyim ki, çox düşündüm. Həqiqətən, bu məsələnin içində olan biri kimi, xüsusən də yaxın ətrafımda bunu müşahidə etmişəm. Ətrafımdakı insanlar, xüsusilə gənclər, artıq evlilik məsələsinə daha ehtiyatla yanaşırlar. Bəlkə də əvvəlki nəsillərdən fərqli olaraq, evliliyi bir növ məsuliyyət, ya da həyatı dəyişdirən bir addım olaraq görmirlər. Bu, həm maddi çətinliklərdən, həm də emosional tərəfdən narahatlıqlardan qaynaqlanır.
Bir neçə dostum var ki, karyera qurmağa yönəliblər və özlərini inkişaf etdirmək, daha yaxşı həyat şəraiti yaratmaq istəyirlər. Onlar çox zaman ailə qurmağı gecikdirirlər. Düzdür, bu, müsbət bir şeydir, çünki insanın özünü hərtərəfli hazırlaması çox vacibdir, amma bəzən bu, çox uzun müddət davam edir və insan evliliyi təxirə salmaqla bəzən yalnız tək başına qalır. Düşünürəm ki, bu, təkcə maddi vəziyyətlə bağlı deyil, bəzən içdən gələn qorxulardır. Yəni, gələcəkdə münasibətləri necə idarə edəcəyini düşünənlər də var.