Daltonizm, insanların rəngləri düzgün ayırd etməməsi ilə bağlı bir vəziyyətdir və bu, hər nə qədər fiziki bir xüsusiyyət olsa da, bir çox hallarda fərdlərin psixoloji vəziyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Rəngləri düzgün seçə bilməmək, insanın həyatında müxtəlif emosional və sosial çətinliklərə səbəb ola bilər. Gəlin, bu məsələləri daha dərindən araşdıraq:

Daltonizm fərdlərin özgüvəninə və emosional vəziyyətinə necə təsir edir?

Daltonizm, fərdlərin özgüvənini birbaşa mənfi təsir edə bilər. Xüsusilə, bir şəxs rəngləri düzgün seçə bilmədikdə, bu, özünü ətraf mühitdə bəzən kənarda və ya fərqli hiss etməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin, digər insanlar tərəfindən rəng seçimləri ilə bağlı gülüş və ya yanlış anlaşılmalar da fərdin emosional vəziyyətini zədələyə bilər. Məsələn, ictimai və ya iş mühitində rəngli geyim və ya obyektlərlə əlaqəli tapşırıqları yerinə yetirməkdə çətinliklər yaşayan bir şəxs özünü utanmış və ya qeyri-kamil hiss edə bilər. Bu, uzun müddət davam edərsə, özgüvən azalmasına və depressiyaya səbəb ola bilər.

Fərdlər, özlərinin “normal” olmadığını düşünərək özlərinə qarşı tənqidi münasibət göstərə bilərlər. Bu, xüsusən də uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə özünü daha qabarıq şəkildə göstərə bilər, çünki bu yaş dövrlərində insanlar daha çox sosial uyğunlaşma və qəbullanmaya ehtiyac duyurlar.

Uşaqlıq dövründə daltonizm necə aşkar olunur və bu yaşlarda hansı təsirlər müşahidə olunur?

Daltonizm uşaqlıq dövründə adətən məktəb yaşlarında, rəngli şəkillər və ya tapşırıqlar üzərində testlər zamanı aşkar olunur. Uşaqlar məktəbə getdikləri zaman, xüsusilə riyaziyyat, incəsənət və ya təbiət elmləri kimi fənnlərdə rənglərlə bağlı tapşırıqlar verilə bilər. Bu yaşlarda, uşaqlar rəngləri ayırd etməkdə çətinlik çəkdikdə, müəllimlər və valideynlər bunun fərqinə varmağa başlayır.

Psixoloji olaraq, uşaqların daltonizmə adaptasiyası müxtəlif ola bilər. Bəzi uşaqlar, rəngli tapşırıqları yerinə yetirə bilmədikləri zaman daha təvazökar və özünə inamsız olurlar. Bu, bəzən uşağın özünü digər uşaqlardan “fərqli” hiss etməsinə yol aça bilər və sosial izolasiya hissi yarada bilər. Daltonizmin uşaqların emosional inkişafına təsiri həm də onların akademik nəticələrində özünü göstərə bilər, çünki rəngli məlumatları anlamamaq bəzi fənlərdə çətinliklər yaradacaq.

Daltonizm sosial münasibətlərdə və iş həyatında çətinliklər yarada bilərmi?

Daltonizm, sosial münasibətlər və iş həyatında da bəzi çətinliklər yarada bilər. Sosial olaraq, insanlar arasında rənglərlə bağlı şənləndirici zarafatlar, rəngli geyimlər və ya vizual məsələlər üzərində düşüncələr daltonizmli bir şəxsin həyatı üçün çətinliklər yarada bilər. Məsələn, bir insan özünə uyğun olmayan rəngli paltarlar geyindiyi zaman, ətrafındakı insanlar bunu fərq etməyib ona qeyri-adi yanaşa bilərlər. Bu da psixoloji stressə, narahatçılığa və ya sosial narahatlıq hisslərinə səbəb ola bilər.

İş həyatında da bəzi peşələrdə rəng seçimləri əhəmiyyət kəsb etdiyindən, daltonizmli şəxslər çətinliklərlə qarşılaşa bilərlər. Məsələn, dizayn, moda və ya qrafik işlərində rənglərin uyğunluğu çox vacibdir. Bu sahələrdə çalışan bir daltonizmli şəxs, öz işində düzgün nəticələr əldə etməkdə çətinlik çəkə bilər. Hətta bəzən bu, iş yerində işdən çıxarılma və ya cəmiyyət tərəfindən kənara qoyulma kimi nəticələrə yol aça bilər.

Daltonizm, yalnız fiziki bir xüsusiyyət olmamaqla yanaşı, həm də insanların psixoloji və sosial vəziyyətinə dərin təsir göstərə bilər. Bu vəziyyət, fərdin özgüvəninə, emosional vəziyyətinə və sosial münasibətlərinə ciddi təsir edərək, onun həyatını çətinləşdirə bilər. Uşaqlıq dövründə bu çətinliklər daha çox müşahidə olunur və yetkinlik dövründə də davam edə bilər. Daltonizmli şəxslərin daha yaxşı adaptasiya olmaları üçün ətraf mühitin onları anlamağa və dəstəkləməyə yönəlməsi çox önəmlidir. Sosial və iş mühitində də bu fərqliliyə uyğunlaşmaq, onların həyat keyfiyyətini artıracaqdır.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)