Ailə, cəmiyyətin ən mühüm quruluşlarından biridir və bu quruluşda həm kişilərin, həm də qadınların hüquqlarının bərabər şəkildə qorunması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ailədə gender bərabərliyi, hər iki cinsin hüquqlarının, imkanlarının və imkanlarının bərabər şəkildə təmin edilməsi deməkdir. Lakin, bəzi cəmiyyətlərdə və ailələrdə patriarxal təsirlər nəticəsində, qadınlar və kişilər arasında hüquqi, sosial və iqtisadi sahələrdə fərqlər hələ də mövcuddur.
Patriarxal cəmiyyətin ailə hüququna təsiri
Patriarxal cəmiyyətlərdə, ailənin strukturu və dinamikası əksər hallarda kişi dominantlığı ilə qurulur. Bu cəmiyyətlərdə qadınlar çox vaxt ailə içində “ikinci dərəcəli” varlıqlar kimi qəbul edilir və onların hüquqları məhdudlaşdırılır. Qadınlar, ənənəvi olaraq, ev işlərinə, uşaqların baxımına və ailənin qayğılarına yönəldilir, bu da onların ictimai və iqtisadi fəaliyyətlərdə iştirakını əngəlləyir. Kişilər isə daha çox ailənin maddi təminatçısı və lideri olaraq qəbul edilir. Bu yanaşma ailə hüququnda da öz təsirini göstərir: qadınların mülkiyyət hüquqları, miras hüquqları, boşanma halları və ailə içindəki rolun təyin edilməsi sahəsində bərabərsizliklər yaranır.
Ailədə qadın və kişilərin hüquqları
Gender bərabərliyinin əsas prinsipinə görə, ailədə qadınların və kişilərin hüquqları bərabər olmalıdır. Bu, yalnız hüquqi sənədlərlə deyil, həm də sosial və iqtisadi sahələrdə təsdiqlənməlidir. Ailə mülkiyyətinin bölüşdürülməsi, evlilik müqavilələri və boşanma hüquqları kimi məsələlərdə qadınların və kişilərin eyni hüquqlara sahib olması vacibdir.
Ənənəvi cəmiyyətlərdə qadınların, xüsusilə evli qadınların, öz mülkiyyətlərinə və gəlirlərinə nəzarət etməsi çox zaman mümkün olmur. Bununla yanaşı, boşanma halında qadınlar çox vaxt maddi təminat və uşaqların qayğısı məsələsində çətinliklərlə üzləşirlər. Həmçinin, ailədaxili şiddətə məruz qalan qadınlar hüquqi müdafiə mexanizmləri və adalətli məhkəmə proseslərindən tam faydalana bilmirlər.
Kişilər isə, cəmiyyətdə öz hüquqlarını və rolunu daha çox qoruyaraq, evdə və cəmiyyətdə liderlik funksiyasını yerinə yetirirlər. Lakin, ailədəki rəhbərlik funksiyası ilə bağlı cəmiyyətdə formalaşan stereotiplər, kişilərin emosional baxımdan zəif olma və ya evdəki vəzifələrinə görə hər hansı bir məsuliyyət daşıma fikrini dəstəkləmir. Bu cür yanaşmalar cəmiyyətdəki gender bərabərsizliyini daha da gücləndirir.
Ailədə gender bərabərliyi və hüquqi tənzimləmələr
Ailədə gender bərabərliyinin təmin olunması üçün hüquqi sahədə bir sıra dəyişikliklərə ehtiyac var. Birincisi, ailə hüququnda qadınların və kişilərin bərabər hüquqlara malik olduğunu təsdiqləyən qanunların mövcudluğu vacibdir. Məsələn, qadınların mülkiyyət hüquqlarının qorunması, miras hüququ və boşanma zamanı hər iki tərəfin hüquqlarının təmin edilməsi ilə bağlı qanunvericilikdə dəyişikliklər edilməlidir. Eyni zamanda, ailədaxili zorakılıq və qadın hüquqlarının müdafiəsi sahəsində daha güclü hüquqi mexanizmlər yaradılmalıdır.
Qadınların iqtisadi müstəqilliyinin təmin edilməsi üçün onların təhsil imkanları və əmək bazarına çıxışı artırılmalıdır. Həmçinin, ailə işlərində qadınların rolunun daha azaldılmaması və kişilərin də ailə işlərinə cəlb edilməsinin təşviq edilməsi, ailədəki və cəmiyyətdəki gender bərabərliyinin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Eyni zamanda, ailə daxilindəki şiddət halları ilə bağlı daha sərt qanunlar və tətbiqlər qəbul edilməli, qadınların hüquqlarını qoruyan qanunların icrası gücləndirilməlidir. Bu, təkcə qadınların deyil, bütün ailə üzvlərinin hüquqlarını qorumaq üçün vacibdir.
Ailədə gender bərabərliyi, cəmiyyətin inkişafı və insan hüquqları baxımından mühüm bir məsələyə çevrilmişdir. Hər iki cinsin bərabər hüquqlara malik olması, ailənin sağlam və uğurlu bir şəkildə inkişaf etməsi üçün əsas şərtdir. Bu bərabərliyin təmin olunması üçün həm hüquqi tənzimləmələr, həm də cəmiyyətin qəbul etdiyi sosial normativlərdə ciddi dəyişikliklərə ehtiyac vardır. Ailədə gender bərabərliyinin bərqərar olması, yalnız qadınların deyil, eyni zamanda kişilərin də daha xoşbəxt, sağlam və müstəqil bir həyat sürmələrini təmin edəcək.
Hüquqşünas Fidan Qarayeva
