Özgüvən, insanın özünə və bacarıqlarına olan inamıdır. Həmçinin, bacarıq və qabiliyyətlərinin fərqində olmasıdır. Bu keyfiyyətin təməli erkən uşaqlıq dövründə qoyulur və formalaşmasında əsas rol valideynlərə məxsusdur. Uşağın özünə güvənən bir fərd kimi yetişməsi, onun gələcək münasibətlərindən tutmuş, təhsil və peşə həyatına qədər bir çox sahədə uğur qazanmasına təkan verir.
Özgüvənin formalaşmasında məhz uşaq dünyaya gəldiyi andan etibarən ilk toxumlar səpilir. Uşaq dünyaya gəldiyi andan etibarən ətraf mühitlə ünsiyyətə girərək, özünü və bacarıqlarını tanımağa başlayır. Bu mərhələdə valideynin yanaşması və uşağa verdiyi siqnallar, onun mənlik dəyərinin formalaşmasında birbaşa təsirlidir. Uşağın hər hansı bir bacarığı sınamaq cəhdləri ya təşviq oluna, ya da boğula bilər. Burada valideynin reaksiyası həlledici olur.
Valideynlərin özgüvənə təsir edən davranışları aşağıdakılardır:
1) Uşağın səyini təqdir etmək və uğursuzluqda belə ona yanında olduğunuzu hiss etdirmək, onun risk almaqdan qorxmamasına səbəb olur.
2) Tənqid və müqayisədən uzaq durmaq: Davamlı tənqid və digər uşaqlarla müqayisə, uşağın öz dəyərini sorğulamasına gətirib çıxarır. Davamlı tənqid edilən uşağın özgüvəni zəif və zədəli olur.
3) Qoyulan sərhədlər, aydın və stabil qaydaların olması uşağın özünü güvənli hiss etməsinə kömək edir.
4) Şərtsiz sevgi, uşağın mənliyini gücləndirən əsas amildir. Uşaq “nə etsəm də sevilirəm” hissini yaşadıqda, öz dəyərini qəbul etməyə başlayır.
Valideynlərin uşağa özgüvən aşılaması üçün aşağıdakı təklif və tövsiyələri verə bilərik:
* Uşağın fikirlərini dinləyin və ona söz haqqı verin.
* Ona uyğun məsuliyyətlər verin və müstəqil qərarlar qəbul etməsinə icazə verin.
* Kiçik nailiyyətlərini real şəkildə qiymətləndirin.
* Səhvləri öyrənmə fürsəti kimi təqdim edin, cəzalandırma yox.
* Özünüz özgüvənli bir model olun; uşaqlar valideynlərini təqlid edirlər.
Uşaqlarda özgüvənin formalaşması uzunmüddətli və davamlı bir prosesdir. Bu prosesdə valideynlərin rolu birmənalı şəkildə həlledicidir. Sevgi, anlayış, qəbul və təşviq dolu bir mühitdə böyüyən uşaqlar, daha balanslı və özünə güvənən yetkinlərə çevrilirlər. Hər bir valideyn, öz övladına bu güvəni aşılayacaq davranış modelini formalaşdırmaqla onun həyat yolunu işıqlandıra bilər.
Psixoloq Aysu Əliyeva
Öz övladımın böyümə prosesində özgüvənin nə qədər vacib olduğunu daim hiss etmişəm. Xüsusilə, kiçik yaşlarında etdiyi səhvləri dəstəkləyərək öyrənməsinə imkan verdim. Amma ən çətin anlar səhvlərini tənqid etmədən onu necə düzgün istiqamətləndirmək olduğunu tapmaq oldu. Bəzən valideyn olaraq, uğursuzluğa necə reaksiya verəcəyimizi və buna necə yanaşacağımızı bilmədiyimizdən çətinlik yaşaya bilirik. Mətninizdə göstərilən təkliflər çox faydalıdır və mən də bu prinsipləri daha da möhkəmləndirməyi düşünürəm.
Mətninizin çox yaxşı olduğunu deyə bilərəm, amma praktiki tərəfi haqqında biraz daha çox məlumat almaq istərdim. Mənim 7 yaşlı oğlum var, və həmişə çox narahat oluram, çünki o, çox həssasdır. Uğursuzluq qarşısında çox çətinlik çəkir və heç bir şeyin mükəmməl olmadığını başa düşməkdə çətinlik çəkir. Belə vəziyyətlərdə, necə bir yanaşma ilə onu dəstəkləməliyəm? Mənim üçün ən böyük çətinlik, onun özgüvənini artırarkən ona təzyiq etməməkdir. Yəni, məndə olan bu narahatlıq o, məğlub olarsa necə reaksiya verməyimlə bağlıdır.
Mənim uşağımın da özgüvənli olması üçün çox çalışıram. Ancaq bir məsələ var ki, mən çox həyəcanlandığım üçün bəzən səhv edirəm. Məsələn, uşağım bir şeyin öhdəsindən gələndə mən həmişə çox sevindiyim üçün onun uğurunu təsirli bir şəkildə qiymətləndirməyə çalışıram, amma bəzən çox yüksək gözləntilər qoyuram. Bu, uşağımın daha çox stresli hiss etməsinə səbəb olur. Düşünürəm ki, bu məsələni necə idarə edəcəyimi tapmaq çətindir. Hər bir valideynin yaşadığı bu çətinliklərlə bağlı təcrübələrini paylaşması faydalı olardı.
Bu yazıda çox faydalı məlumatlar var, amma bir sualım var. Uşağın özgüvənini artırmaq üçün göstərdiyiniz təkliflər arasında, kiçik yaşlı uşaqlar üçün necə yanaşmaq lazımdır? Məsələn, 3-4 yaşlarında bir uşaq hər səhvini təkrarlayır və bir neçə dəfə məğlub olur. Bu yaşda onu necə təşviq edəcəyimizi bilmirik. İstərdim ki, bu yaşda da özünə güvən inkişaf etdirilməsi üçün daha konkret metodlar təqdim edəsiniz.
Özgüvənlə bağlı çox gözəl fikirlər var. Mənim üçün ən vacib məqam uşağın müstəqil qərar verməsinə icazə vermək idi. Amma bu, çox asan olmadı. Bir dəfə uşağım kiçik yaşlarında yeni bir oyun oynamaq istəyirdi və mən ona “çalışma, uşaq oyunu deyil” dedim. Nəticədə o, özünə güvənməyərək, başqa uşaqlarla oynamağa başladığında tək başına qalmaq istəmirdi. Bu, mənə göstərdi ki, bəzən uşağa öz qərarlarını verməkdə sərbəstlik vermək çox vacibdir. Həm də səhvlərini öz başına yaşamaq ona çox şey öyrətmişdi.
uşağın səyini təqdir etmək və ona uğursuzluqda da dəstək olmaq çox vacibdir. Bəzən valideynlər çox tələskən və mükəmməl olmaq istəyirlər, amma bu, uşağa stress yaradır. Yazını oxuyaraq, öz yanaşmamda bəzi dəyişikliklər etməli olduğumu hiss etdim. Mən də artıq uşağımın uğursuzluqlarını dəstəkləyərək, ona səhvlərindən öyrənməsinə şərait yaradacağam. Bu məqalə mənə çox yaxşı istiqamət verdi, təşəkkür edirəm.
Mənim iki uşağım var və ən böyüyüm bu yaşda olduğu zaman, o da hər şeyi özünə aid edirdi. Bu yaşda uşaqların dünya görüşü daralır və yalnız özlərini görməyə başlayırlar. Bu, tamamilə normaldır. Paylaşmaq isə daha sonra, zamanla inkişaf edən bir bacarıqdır. Mənim təcrübəmdə, uşağa paylaşmağı öyrətmək üçün nümunə göstərmək ən yaxşı yanaşmadır.