Ailə, cəmiyyətin ən əsas sosial vahidi olaraq, insan həyatının hər bir mərhələsində mühüm rol oynayır. Ailədaxili münasibətlər isə yalnız şəxsi münasibətlərdən ibarət olmayıb, həm də hüquqi və sosial tənzimləmələrə tabedir. Azərbaycan cəmiyyəti üçün ailə hüququ, xüsusilə mülkiyyət, nikah, boşanma və uşaqların hüquqları mövzusunda əhəmiyyətli yer tutur. Bu yazıda ailədaxili münasibətlərin hüquqi aspektləri və sosial baxımdan qarşılaşılan çətinliklər, həmçinin Azərbaycan cəmiyyətində bu məsələlərə yanaşma tərzi təhlil ediləcəkdir.

Ailədaxili münasibətlərin hüquqi təsnifatı

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsi, ailədaxili münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsində əsas qanuni sənəd kimi qəbul edilir. Bu məcəllə, nikahın bağlanmasından tutmuş, boşanma, aliment ödənişləri və uşaqların hüquqları kimi mühüm məsələləri əhatə edir. Hüquqi baxımdan ailədaxili münasibətlər bir neçə əsas sahəyə bölünə bilər:

Nikah və ailə quruluşu: Nikah, qanuni və sosial baxımdan ailənin yaranmasında əsas rol oynayır. Azərbaycan cəmiyyətində nikah, yalnız şəxslər arasında bir hüquqi bağ yaratmaqla qalmır, eyni zamanda ailə üzvlərinin hüquqlarını qorumağa yönəlmişdir. Nikahın bağlanması, tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə həyata keçirilsə də, bu prosesin hüquqi tərəfləri, mülkiyyət və borc məsələlərini də nəzərdə tutur.

Boşanma və hüquqi təsirlər: Boşanma, cəmiyyətdə ən mübahisəli məsələlərdən biridir. Boşanma zamanı əmlakın bölüşdürülməsi, uşaqların qorunması və aliment ödənişləri hüquqi mübahisələrə yol aça bilər. Azərbaycan qanunvericiliyində boşanma və onun hüquqi nəticələri, xüsusən də uşaqların valideynlərdən biri ilə qalması və alimentin təyin edilməsi mühüm mövzulardır.

Uşaqların hüquqları və valideynlik hüquqları: Ailə Məcəlləsində uşaqların hüquqları xüsusi önəm daşıyır. Uşaqların tərbiyəsi, onların təhsili və yaşayış şəraiti ilə bağlı hüquqlar valideynlərə verilən əsas öhdəliklərdəndir. Azərbaycanda hüquqi təhlil göstərir ki, uşaqların hüquqları çox zaman nəzərə alınmır və bu, sosial problemlərə səbəb ola bilər.

Ailədaxili münasibətlərin sosial aspektləri

Ailədaxili münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsi ilə yanaşı, sosial məsələlər də geniş əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan cəmiyyəti, xüsusilə kənd yerlərində, ailədaxili münasibətlərdə ənənəvi dəyərlərə əsaslanır. Ancaq son illərdə urbanizasiyanın artması, sosial dəyişikliklər və gender bərabərliyi məsələlərindəki inkişaf, bu ənənələrin dəyişməsinə səbəb olmuşdur.

Ənənəvi ailə dəyərləri və gender rolları: Azərbaycan cəmiyyətində ənənəvi ailə modeli əsasən ata başçılığında olan bir struktura dayanır. Bu strukturda kişi həm ailənin təminatçısı, həm də qərar vericisi kimi qəbul edilir, qadın isə əksər hallarda ev işləri və uşaqların tərbiyəsi ilə məşğul olur. Bu ənənəvi yanaşmalar, xüsusilə qadınların hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına səbəb ola bilər və bəzən boşanma, zorakılıq kimi sosial problemlərə yol açır.

Ailə içi zorakılıq və hüquqi müdafiə: Ailədaxili zorakılıq, Azərbaycanda hələ də tabu mövzu olmaqla yanaşı, bir çox ailələrdə qarşılaşılan ciddi sosial problemdir. Ailə içində zorakılığa məruz qalan qadınlar və uşaqlar, hüquqi sistemdən bəzən yetərli müdafiə tapmırlar. Hüquqşünas olaraq, bu cür halların qarşısının alınması üçün hüquqi maarifləndirmə və müvafiq qanunların tətbiqi vacibdir. Son illərdə, “Ailə zorakılığına qarşı mübarizə” ilə bağlı qanunvericilikdə bəzi dəyişikliklər olsa da, hələ də sosial dəstək mexanizmləri zəifdir.

Sosial müdafiə və əməkdaşlıq: Ailə institutunun inkişafı, yalnız hüquqi deyil, həm də sosial müdafiə ilə mümkün ola bilər. Azərbaycan cəmiyyətində ailə üzvləri arasında əməkdaşlıq və qarşılıqlı dəstək vacibdir. Hüquqşünas olaraq, ailədaxili münasibətlərin sosial baxımdan tənzimlənməsi üçün hüquqi yardımın əlçatan olması və təhsilin artırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qadınların, uşaqların və yaşlıların hüquqlarının qorunması üçün sosial proqramların gücləndirilməsi lazımdır.

Azərbaycan cəmiyyətində ailədaxili münasibətlərin hüquqi və sosial aspektləri bir-birini tamamlayan və qarşılıqlı təsir göstərən sahələrdir. Hüquqi müstəvidə ailənin qorunması, həmçinin sosial baxımdan ailə üzvlərinin rifahı üçün vacibdir. Ailə Məcəlləsi, qanunvericiliyin inkişafı və sosial xidmətlərin gücləndirilməsi, cəmiyyətin ailə quruluşunun sağlam və dayanıqlı olmasını təmin edəcəkdir. Cəmiyyətin sosial problemləri və ailədaxili zorakılıq məsələləri isə yalnız hüquqi deyil, həm də sosial yanaşmalarla həll olunmalıdır.

Hüquqşünas Fidan Qarayeva