Ailə, insanların həyatında ən vacib və təsirli sosial mühitlərdən biridir. Bu mühit, həm də insanın inkişafına, psixoloji vəziyyətinə və münasibətlərinə böyük təsir edir. Lakin, ailə içində hər zaman harmoniya olmur və münaqişələr qaçınılmaz olur. Ailədəki münaqişələr, müxtəlif səbəblərdən yaranır və bir çox növü mövcuddur. Bu münaqişələr ailə üzvlərinin psixoloji vəziyyətinə ciddi təsir göstərə bilər.

Ailədə münaqişələr əsasən aşağıdakı növlərdə özünü göstərə bilər:

Psixoloji münaqişələr

Psixoloji münaqişələr, ailə üzvlərinin öz daxili emosional və psixoloji vəziyyətlərindən qaynaqlanır. Bu münaqişələr, bir tərəfin öz ehtiyaclarını və arzularını həyata keçirə bilməməsi, digər tərəfdən isə şəxsi sərhədlərin pozulması nəticəsində yaranır. Məsələn, bir ailə üzvü özünü dəyərsiz hiss edə bilər və bu, ailə içindəki münasibətlərə mənfi təsir edə bilər. Belə münaqişələr, adətən ailə üzvlərinin bir-birinə qarşı yüksək gözləntiləri və emosional tələbləri ilə əlaqəlidir. Bu tip münaqişələr uzun müddət davam edərsə, psixoloji travmaların yaranmasına səbəb ola bilər.

Emosional münaqişələr

Emosional münaqişələr, ailə üzvlərinin öz hisslərini və emosiyalarını düzgün ifadə edə bilməməsi səbəbindən yaranır. Bir çox ailədə üzvlər, hisslərini açıq şəkildə bölüşməkdə çətinlik çəkir və ya duyğularını ifadə etməkdən qorxurlar. Bu vəziyyət, bir tərəfin digərinə qarşı pisləşmiş münasibət və ya inciklik hissi bəsləməsinə gətirib çıxara bilər. Əgər bu münaqişə uzun müddət çözülməzsə, emosional uzaqlaşma və hətta ayrılıqlar meydana gələ bilər. Məsələn, evli cütlüklər arasında emosional yaxınlığın itirilməsi, çox zaman qarşılıqlı anlaşmazlıqlara səbəb olur və bu, ailə üzvlərinin psixoloji vəziyyətini ağırlaşdıra bilər.

İntelektual və əqli münaqişələr

Ailədəki intelektual münaqişələr, fərqli düşüncə tərzləri və fikir ayrılıqlarından irəli gəlir. Bu tip münaqişələr, xüsusilə gənc nəsil ilə yaşlı nəsil arasında baş verə bilər. Məsələn, valideynlər və uşaqlar arasındakı təhsil, həyat tərzi və gələcək planları ilə bağlı fikir ayrılıqları, intelektual münaqişələrə yol açır. Həmçinin, ailə üzvləri arasında fərqli həyat baxışlarının olması, münasibətləri gərginləşdirə bilər. Bu cür münaqişələrin qarşısını almaq üçün açıq ünsiyyət və qarşılıqlı hörmət vacibdir.

Rol və status münaqişələri

Ailədəki rol və status münaqişələri, ailə üzvləri arasında yer və vəzifə bölgüsü ilə əlaqədardır. Ailənin hər bir üzvü öz rolunu və yerini anlamalıdır. Bəzən bu rol bölgüsü aydın olmur və ya ailə üzvləri arasında heç bir bərabərlik yoxdur. Məsələn, valideynlərin uşaqlarına qarşı çox sərt və ya çox az münasibət göstərməsi, onların davranışlarında qarışıqlığa səbəb ola bilər. Eyni zamanda, ev işləri və ailə işlərində bərabər paylaşılmayan vəzifələr də münaqişələrin yaranmasına gətirib çıxara bilər.

Sosial və iqtisadi münaqişələr

Sosial və iqtisadi münaqişələr, ailə üzvlərinin maddi vəziyyəti və sosial statusu ilə əlaqədar olan problemlərdən qaynaqlanır. Məsələn, maddi çətinliklər, işsizlik və ya sosial əlaqələrdəki problemlər ailə içində gərginliyə səbəb ola bilər. Ailə üzvləri arasında gəlir bölgüsü və ya hər kəsin sosial həyatı ilə bağlı fərqli baxışlar da münaqişələrin yaranmasına səbəb ola bilər. İqtisadi narahatlıqlar, xüsusilə evli cütlüklər arasında psixoloji gərginlikləri artıra bilər.

Ailədaxili zorakılıq və fiziki münaqişələr

Ailədaxili zorakılıq, ən ağır münaqişə növlərindən biridir və bir çox psixoloji və fiziki problemin əsas səbəbidir. Bu cür münaqişələr, bir tərəfin digərinə qarşı fiziki güc tətbiq etməsi və ya emosional olaraq təzyiq göstərməsi ilə özünü göstərir. Ailədaxili zorakılıq, yalnız fiziki deyil, həm də psixoloji zorakılığı əhatə edir. Bu cür münaqişələr uşaqların psixologiyasına çox ciddi təsir göstərə bilər və onların gələcək həyatlarını əngəlləyə bilər. Ailədaxili zorakılıq, ən çox gizli qalır və bu da onu həll etməkdə çətinlik yaradır.

Mənsurə Qəhrəmanova

Psixoloq-Pedaqoq

Uşaq İnkişaf Mütəxəssisi

Milli Dəyərlər üzrə Maarifləndirmə İctimai Birliyinin üzvü