Zorakılıq bəzən insanın ən özəl sahəsi olan ailəni çirkləndirə bilər. Sosial zorakılıq tez-tez görünsə də, məişət zorakılığı gizli qalır. “şəxsi həyat”, “ər-arvad arasında belə şeylər olur”, “ata onu sevir, döyür” kimi nifrət dolu ifadələrlə ört-basdır edilir. Lakin zorakılıq insanların bədənində və ruh aləmində bərpası çətin olan yaralara səbəb ola bilər. Ona görə də diqqətdən kənarda qalmamalı, ciddi qəbul edilməli bir məsələdir. Məişət zorakılığı daha çox qadınlara və uşaqlara qarşı yönəldilir və onu törədən şəxs çox vaxt kişi olur. Psixoloji hallarla qeydə alınan fiziki və cinsi zorakılıq hallarının 90%-i ailə üzvləri tərəfindən törədilib. Məişət zorakılığının səbəbləri ilə bioloji, psixoloji və sosial baxımdan mübarizə aparmaq mümkündür.
Bioloji səbəblər
Bioloji səbəblərə kişi hormonlarının təsiri, şizofreniya kimi bəzi psixi xəstəliklər, paranoid şizofreniya və antisosial şəxsiyyət pozuqluğu kimi bəzi psixi pozğunluqlar daxildir. Gerçəklikdə olmayan şeyləri görmə, reallıqdan uzaqlaşma, qısqanclıq və zərər vermə paranoyası ilə xarakterizə olunan şizofreniya şiddətə də səbəb ola bilər. Qəzəbi idarə etmənin də pozulduğu depressiya məişət zorakılığının tez-tez səbəbidir. Məsuliyyətsiz, düşüncəsiz, vicdansız, cinayətkar davranışlar sərgiləyən, insanlara zərər verməkdən həzz alan, peşmançılıq duymadan rəftar nümayiş etdirən antisosial şəxsiyyət pozğunluqları şiddətin bioloji səbəblərindəndir.
Psixoloji səbəblər
Ünsiyyətin yetərsiz olduğu, insanların hörmət və inamının zədələndiyi nöqtələrdə zorakılıq işə düşür. Kişi hökmranlıq etmək, qadınları sıxışdırmaq, çatışmazlıqlarını ört-basdır etmək və ona hakimiyyətini qəbul etdirmək üçün şiddətdən istifadə etməyə başlayır. Zorakılıqdan istifadə etdiyi an insanın ən zəif olduğu andır. Yəni zəif və bacarıqsız kişilər zorakılığa əl atırlar.
Sosial səbəblər
Zorakılıq öyrənilmiş bir davranışdır. Ən mühüm öyrənmə mənbəyi cinayətkarın ailəsidir. Uşaqlıq və gənclik illərində məişət zorakılığının yaşandığı bir mühitdə böyüyənlərin zorakılığa meylli olduğu müşahidə edilib. Cəmiyyətlərin ünsiyyət bacarıqlarının qeyri-kafiliyi, hiss və düşüncələri təxribatçı şəkildə ifadə etmə vərdişi, qüsurlu namus və mənəviyyat hissi də zorakılığın sosial səbəbləri sırasında sayıla bilər. Yoxsulluq, həyatda bəxtsiz olmaq, gözləntilərin olmaması və qazanılmış keyfiyyətlər kimi sosial-iqtisadi təzyiq faktorları da zorakılığa səbəb olur.
Ailə içində olan zorakılığın dörd forması var:
Fiziki zorakılıq: Bir insanı silkələmək, döymək, , döymək, əşyalar atmaq, divarlara vurmaq, saçdan sürükləmək, itələmək, çubuq və taxta ilə döymək, əl-qolunu bağlamaq, cinsi əlaqəyə məcbur etməkdir.
Emosional zorakılıq: Bir insana qışqırmaq, onu başqalarının yanında alçaltmaq, qürurunu incitmək, fiziki zorakılıq tətbiq etməklə hədələmək, öz hiss və düşüncələrini ifadə azadlığını əlindən almaq, onu özününkü kimi düşünməyə və hərəkət etməyə məcbur etmək, azadlığını məhdudlaşdırmaqdır.
İqtisadi zorakılıq: İnsanları işləmək və gəlir əldə etmək azadlığından məhrum etmək, onların mal alıb satmasına mane olmaq, gəlirlərini müsadirə etmək, gəlir əldə etmək üçün işləməyə məcbur etmək kimi hərəkətlər.
Uşaq baxımsızlığı və istismarı: Məlum olduğu kimi, uşaqların əqli və fiziki bütövlüyünü pozan bütün davranışlara uşaq istismarı deyilir. Bundan əlavə, valideynlərin uşaqların baxım, qidalanma, sığınacaq, isinmə, geyinmə, sağlamlıq və təhsil kimi əsas ehtiyaclarını ödəməməsi və ya bu məsələlərdə yanlış münasibət sərgiləməsi uşaq baxımsızlığı sayılır.
Zümrüd Haqverdiyeva
Special School Məktəb tipli Reabilitasiya Mərkəzinin psixoloqu
