Anemiya, qan azlığı olaraq da tanınır və bu, qan hüceyrələrinin sayının və ya hemoglobininin normadan aşağı olması ilə xarakterizə olunur. Hemoglobin, qırmızı qan hüceyrələrində oksigeni daşıyan bir zülaldır. Anemiya, bədənin normal fəaliyyətini təmin etmək üçün kifayət qədər oksigeni ala bilməməsi vəziyyətidir. Bu yazıda anemiyanın növləri, səbəbləri, əlamətləri, müalicəsi və profilaktikası barədə məlumat verəcəyik.

Anemiyanın növləri

Anemiya müxtəlif səbəblərə görə inkişaf edə bilər və buna görə də fərqli növləri mövcuddur:

Dəmir çatışmazlığı anemiyası: Dəmir bədənin oksigen daşınmasında əsas komponent olan hemoglobinin istehsalında mühüm rol oynayır. Dəmirin çatışmazlığı anemiya yaradır.

Vitamin B12 və Folat çatışmazlığı anemiyası: B12 vitamini və folat da qan hüceyrələrinin istehsalı üçün vacibdir. Bu vitaminlərin çatışmazlığı qan hüceyrələrinin düzgün inkişaf etməməsinə səbəb ola bilər.

Xroniki xəstəliklərlə bağlı anemiya: Xroniki infeksiyalar, iltihablı xəstəliklər və böyrək xəstəlikləri kimi vəziyyətlər də anemiyanın yaranmasına səbəb ola bilər. Bu halda bədən hemoglobin istehsalını düzgün həyata keçirə bilmir.

Ağır qan itkiləri ilə bağlı anemiya: Ağırsız travmalar, əməliyyatlar və ya mədə-bağırsaq qanaxmaları kimi hallarda qan itkisi anemiyaya yol aça bilər.

İrsi anemiya (Talasemiya, Sickle Cell anemiyası): Bəzi genetik xəstəliklər də anemiyaya səbəb olur. Məsələn, talasemiya və ya sickle cell anemiyası qırmızı qan hüceyrələrinin normal strukturlarını dəyişdirərək oksigenin daşıma qabiliyyətini azaldır.

Anemiyanın səbəbləri

Anemiyanın əsas səbəbləri ümumiyyətlə aşağıdakılardır:

Qan itkiləri: Həm kəskin, həm də xroniki qan itkisi anemiyaya səbəb ola bilər. Məsələn, mədə-bağırsaq problemləri, mədə xorasından qanaxma və ya ağır menstruasiya dövrləri qan itkilərinə yol aça bilər.

Dəmir və vitamin çatışmazlığı: Dəmir, vitamin B12 və folat bədənin qan hüceyrələri istehsal etmək üçün lazım olan maddələrdir. Bu maddələrin çatışmazlığı anemiya yaradır.

Genetik faktorlar: Talasemiya və sickle cell anemiyası kimi irsi xəstəliklər də anemiyaya səbəb ola bilər. Bu xəstəliklər qırmızı qan hüceyrələrinin normal strukturunu pozur.

Xroniki xəstəliklər: Böyrək xəstəlikləri, xərçəng, şəkərli diabet və digər xroniki xəstəliklər anemiyanı təşviq edə bilər. Xroniki iltihablar da qan hüceyrələrinin istehsalını əngəlləyir.

Anemiyanın əlamətləri

Anemiyanın əlamətləri şiddətinə və növünə görə dəyişə bilər, amma ümumiyyətlə aşağıdakı əlamətlər müşahidə olunur:

Yorğunluq və halsızlıq

Əzələ zəifliyi

Dərinin solğunluğu

Nəfəs darlığı

Başgicəllənmə və ya baş ağrıları

Çox tərleme və ya əl-ayaq soyuması

Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi

Konsentrasiya çətinliyi

Anemiyanın müalicəsi

Anemiyanın müalicəsi, səbəbdən asılı olaraq dəyişir. Əgər anemiya dəmir çatışmazlığından qaynaqlanırsa, dəmir əlavələri və dəmir baxımından zəngin qidaların qəbulunu tövsiyə edilir. B12 və folat çatışmazlığı olan anemiyada isə bu vitaminlərin əlavələri istifadə olunur.

Genetik anemiyalar, məsələn, talasemiya və ya sickle cell anemiyası müalicə üçün xüsusi yanaşmalar tələb edir. Bu xəstəliklərin müalicəsi adətən gen terapiyası, qan köçürmələri və digər dəstəkləyici müalicə üsullarını əhatə edir.

Xroniki xəstəliklərə bağlı anemiya üçün isə əsas müalicə xəstəliyin idarə edilməsidir. Məsələn, böyrək xəstəlikləri olan şəxslər üçün dializ və ya böyrək transplantasiyası lazım ola bilər.

Anemiyanın profilaktikası

Anemiyanın qarşısını almaq üçün bəzi profilaktik tədbirlər mövcuddur:

Dəmir və vitaminlərdən zəngin qidaların qəbul edilməsi: Ət, balıq, qaraciyər, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, paxlalılar və qoz-fındıq kimi qidalar zəngin dəmir və B12 vitamini mənbələridir.

Müntəzəm həkim yoxlamaları: Xüsusən risk altında olan qruplar, məsələn, hamilə qadınlar, uşaqlar və yaşlılar müntəzəm qan analizi verərək anemiyanın erkən mərhələdə aşkarlanmasına kömək edə bilərlər.

Xroniki xəstəliklərin idarə edilməsi: Xroniki xəstəliklər anemiyaya yol açarsa, bu xəstəliklərin müalicəsi vacibdir.

Nərminə Abbasova

MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi