Ayrılıq — insan həyatının ən emosional və çətin qərarlarından biridir. Bu proses təkcə iki insanın yollarını ayırması deyil, həm də illərlə formalaşmış emosional bağların yenidən təşkil olunması deməkdir. Bir çox insan ayrılıqdan qısa müddət sonra “kaş ayrılmasaydım” kimi düşüncələrlə qarşılaşır. Lakin, psixologiyada aparılan araşdırmalar göstərir ki, uyğun olmayan münasibətlərdə qalmaq uzunmüddətli psixoloji yük yaradır və şəxsi inkişafı əngəlləyir (Hazan & Shaver, 1994).

Bu məqalədə ayrılıqdan sonra psixoloji qopma prosesinin mərhələlərini, elmi əsaslı yanaşmaları və bu keçidin daha sağlam şəkildə necə tamamlanacağını izah edirəm.

1) Reallığın qəbulu: Ayrılığın həqiqi səbəbləri ilə üzləşmək

Ayrılıqdan sonrakı ilk mərhələ münasibətin gerçək vəziyyətini qəbul etməkdir. İnsan beyni itirdiyi şeyləri idealizə etməyə meyillidir — bu, psixologiyada “kognitiv təhrif” adlanır. Bu səbəbdən bir çox insan ayrılıqdan sonra davranışlarını və münasibəti daha yaxşı göstərən xatirələri seçir.

Halbuki, münasibətin bitməsinin səbəbləri çox zaman yalnız bir tərəfdən deyil, uyğunluq çatışmazlığından, ehtiyacların qarşılanmamasından və emosional təhlükəsizliyin pozulmasından qaynaqlanır.

Psixoloji yanaşma:

Fərdi terapiya bu mərhələdə ən effektiv metodlardan biridir. Terapiya insana münasibətin real dinamikalarını obyektiv şəkildə görməyə, emosional manipulyasiya, asılılıq, tənhalıq qorxusu kimi faktorları ayırd etməyə imkan yaradır. Özünə dürüst şəkildə baxmaq çətin və emosional olaraq ağır ola bilər, lakin bu mərhələ həqiqi qopmanın əsasını təşkil edir.

2) “Kaş ki…” Düşüncələrinin aradan qaldırılması

Kognitiv Davranış Terapiyası (KDT) Yanaşması

Ayrılıqdan sonra ən çox rast gəlinən psixoloji mexanizmlərdən biri keçmişi idealizə etmə və özünü günahlandırmadır. İnsan düşünür ki, “Əgər daha çox səy göstərsəydim, hər şey düz olardı.” Bu, KDT-də qeyri-realistik özünə yönəlmiş tələblər kimi izah olunur.

Münasibət bitən zaman artıq hər iki tərəf kifayət qədər sınaqdan keçmiş olur. Əgər uzun müddət davam edən cəhdlər nəticə verməyibsə, bu, münasibətin uyğun olmamasının göstəricisidir.

Psixoloji yanaşma:

KDT bu mərhələdə çox təsirlidir. Mütəxəssislərin tövsiyə etdiyi suallar:

* Münasibətdə əsas konfliktlər nələr idi?

* Bu problemlər nə qədər uğurla həll edilə bilirdi?

* Uzunmüddətli perspektivdə emosional təhlükəsizlik mövcud idimi?

* Biz hər ikimiz bir-birimizin ehtiyaclarını qarşılayırdıqmı?

Bu sualların obyektiv cavablandırılması ayrılığın çox vaxt ən sağlam seçim olduğunu göstərir.

3) Kimliyin yenidən formalaşması: Şəxsi inkişaf mərhələsi

Aparılan araşdırmalar göstərir ki, insanlar münasibətdə olduqları zaman bəzən öz kimliklərini, ehtiyaclarını və sərhədlərini itirə bilirlər (Aron et al., 2000). Ayrılıq bu kimliyin yenidən bərpası üçün bir imkandır.

Bu dövr özünü kəşf etmə, yeni maraqları tapma və fərdi sərhədləri gücləndirmə üçün əlverişlidir.

Psixoloji yanaşma:

* Fərdi terapiya

* Özünə qayğı ritualı (self-care)

* Yeni hobbilər, sosial canlanma

* Emosional tənzimləmə üzrə məşqlər

Bu mərhələ insanın həyatına yeni istiqamət verməsi və öz psixoloji gücünü bərpa etməsi üçün vacibdir.

4) Keçmişdən dərs çıxarmaq və gələcək münasibətlərə hazırlıq

Sağlam qopmanın əsas hissələrindən biri keçmiş münasibəti günahlandırmadan, düşmənçiliyə varmadan təhlil etməkdir. Bu, həm də gələcək münasibətlərdə sağlam bağlanma və ünsiyyət bacarıqlarını formalaşdırır.

Psixoloji yanaşma:

Mütəxəssislər bu mərhələdə davranış nümunələrinin analizi metodundan istifadə etməyi tövsiyə edirlər.

İnsan özündən soruşmalıdır:

* Mən hansı davranışlarımla münasibəti gücləndirirdim?

* Hansı davranışlar problemi dərinləşdirirdi?

* Gələcək münasibətdə hansı sərhədləri qorumağı öyrənməliyəm?

Bu analiz insanı həm emosional olaraq yetkinləşdirir, həm də gələcək münasibətlər üçün daha sağlam zəmin yaradır.

5) Qapanış mərhələsi: Həqiqi qopma və yenidən başlanğıc

Psixologiyada “closure” — qapanış mərhələsi — emosional bağın sağlam şəkildə tamamlanması deməkdir. Bu mərhələ olmadan insanlar daim keçmişə bağlı qalır, yenidən ümid edir və fərqində olmadan özlərini psixoloji döngəyə salırlar.

Qapanış baş vermədikdə:

* keçmişi idealizə etmə,

* yenidən əlaqə qurmaq istəyi,

* emosional asılılıq,

* özünə inamın zəifləməsi,

* yeni münasibətlərə çətinliklə başlama kimi problemlər yaranır.

Psixoloji yanaşma:

Sağlam qapanış üçün:

* Terapiya

* Gündəlik tutma və emosional yazılar

* Meditasiya və mindful məşqlər

* Simvolik ayrılıq ritualı (psixoloji təmizlənmə texnikası)

Bu metodlar beynin ayrılığı “tamamlanmış proses” kimi qəbul etməsinə kömək edir.

Nəticə

Ayrılıqdan sonra tam qopma — emosional, psixoloji və davranış səviyyələrində bir yenidənqurma prosesidir. Bu yol ağrılı olsa da, sağlamlıq, güclənmə və özünü tapma ilə nəticələnə bilər.

Doğru psixoloji yanaşmalarla insan:

* ayrılığın səbəblərini real görə bilir,

* “kaş ki” düşüncələrindən uzaqlaşır,

* öz kimliyini yenidən qurur,

* keçmişdən dərs çıxarır,

* gələcəyə daha güclü və hazırlıqlı başlayır.

Bu proses insanın emosional sağlamlığını bərpa etməsi, daxili balansı tapması və gələcək münasibətlərini daha sağlam qurması üçün böyük bir fürsətdir.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)