Psixoloji xidmətlər dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da son illərdə daha çox müzakirə olunan və inkişaf edən bir sahəyə çevrilib. Lakin bu inkişaf hələ də istənilən səviyyədə deyil. Psixoloji dəstəyə ehtiyac duyan insanların sayı artsa da, cəmiyyətin psixoloqlara və terapiyaya münasibəti, bu sahədəki qanunvericilik və mütəxəssislərin peşəkarlıq səviyyəsi kimi bir çox faktor bu xidmətlərin effektivliyinə təsir göstərir.

Azərbaycanda psixoloqa müraciət etmək uzun illər tabu hesab olunub. Əvvəllər insanlar psixoloqa getməyi “ruhi problemlərin” əlaməti kimi qəbul edirdilər. Hələ də bu düşüncə tam aradan qalxmayıb. Cəmiyyətdə psixoloji dəstəyin sırf ağır psixi problemlər yaşayan insanlara lazım olduğu düşüncəsi var. Halbuki, dünyada psixoloq və psixoterapevtlər təkcə xəstə insanlarla deyil, həyatın müxtəlif çətinlikləri ilə qarşılaşan hər kəslə işləyirlər. Depressiya, stres, ailə problemləri, iş yerlərində emosional yüklənmə və hətta şəxsi inkişaf məqsədilə psixoloqa müraciət edilməsi normaldır.

Dünyada, xüsusilə Avropa və Amerikada psixoloji xidmətlər həyatın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. Hər kəs psixoloji sağlamlığını qorumaq üçün psixoterapiyadan istifadə edə bilir. Azərbaycanda isə hələ də insanlar bu məsələyə çəkinərək yanaşır və “Mən dəliyəm ki, psixoloqa gedim?” kimi ifadələr yayğındır. Bu, maarifləndirmə səviyyəsinin aşağı olması ilə bağlıdır.

Bununla yanaşı, bəzi insanlar psixoloq xidmətlərini səmərəsiz hesab edir. “Psixoloq mənə nə verəcək ki?” və ya “Onsuz da dərdimi dostuma danışa bilərəm” kimi yanaşmalar var. Halbuki, psixoloqun rolu insanı dinləməklə yanaşı, ona problemləri həll etməyi öyrətmək və psixoloji alətlərlə dəstək verməkdir. Dost və ailə üzvləri anlayış göstərə bilər, amma peşəkar psixoloq elmi metodlardan istifadə edərək insanın problemlərinə yön verir.

Azərbaycanda psixoloji xidmətlər son 10-15 ildə müəyyən qədər inkişaf edib. Xüsusilə fərdi psixoloji konsultasiyalar, ailə terapiyası və uşaq psixologiyası sahəsində fəaliyyət genişlənir. Amma bu sahədə bir sıra ciddi problemlər də var:

1) Peşəkar psixoloqların azlığı

Azərbaycanda psixologiya ixtisası üzrə kifayət qədər təhsil alan insanlar olsa da, onların hamısı peşəkar səviyyədə psixoloji xidmət göstərə bilmir. Dünyada bir psixoloq yalnız uzunmüddətli təhsil və təcrübədən sonra praktik fəaliyyətə başlayır. Amma Azərbaycanda psixologiya fakültəsini bitirən hər kəs dərhal “psixoloq” kimi fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bu isə sahədə keyfiyyətin aşağı düşməsinə səbəb olur.

2) Sertifikasiyanın və nəzarətin zəifliyi

Azərbaycanda psixoloqların fəaliyyətinə ciddi nəzarət edən və onların ixtisas səviyyəsini yoxlayan vahid sistem yoxdur. Dünyada psixoloqlar xüsusi lisenziya və sertifikatlarla işləyirlər və onların fəaliyyəti müvafiq assosiasiyalar tərəfindən tənzimlənir. Amma bizdə psixoloji mərkəzlər açmaq və xidmət göstərmək üçün rəsmi bir lisenziya sistemi hələ də tam formalaşmayıb. Bu da hazırda keyfiyyətsiz və qeyri-peşəkar psixoloqların artmasına səbəb olur.

Bu məsələni necə həll edək?

1) Maarifləndirmə və stereotiplərin qırılması

İnsanların psixoloji xidmətlərə olan münasibətini dəyişmək üçün geniş maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Televiziya, sosial media və ictimai çıxışlar vasitəsilə psixoloji sağlamlıq haqqında məlumatlandırma artırılmalıdır.

2) Sertifikatlaşma

Azərbaycanda psixoloqlar üçün beynəlxalq standartlara uyğun sertifikasiya və lisenziyalaşdırma sistemi yaradılmalıdır. Hər kəs psixoloq adını daşıya bilməməli, yalnız xüsusi təlimlərdən keçmiş və təcrübə toplamış şəxslər bu sahədə fəaliyyət göstərə bilməlidir.

3) Dövlət səviyyəsində psixoloji dəstək mərkəzləri

Məktəblərdə, xəstəxanalarda və dövlət müəssisələrində pulsuz psixoloji xidmətlər genişləndirilməlidir. Sosial təminata ehtiyacı olan insanlar üçün psixoloji dəstək əlçatan olmalıdır. Həmçinin məktəb və xəstəxanalarda psixoloqların artırılması məqsədəuyğundur.

4) Psixologiya fakültələrinin praktikaya daha çox əhəmiyyət verməsi

Azərbaycandakı psixologiya fakültələrində daha çox praktiki təcrübələr təşkil edilməli, tələbələr real terapiya proseslərini öyrənməlidir. Hazırda psixologiya tələbələrinin əksəriyyəti yalnız nəzəri bilik alır və praktik bacarıqlara sahib olmur.

Azərbaycanda psixoloji xidmətlərin inkişafı üçün potensial var, lakin bu sahədə ciddi islahatlara ehtiyac var. Cəmiyyətin psixoloji sağlamlığa yanaşmasının dəyişməsi, bu sahədə peşəkarlığın artırılması və dövlətin psixoloji xidmətlərə daha çox diqqət yetirməsi vacibdir. Əgər bu məsələlər həll olunsa, Azərbaycanda da psixoloji xidmətlər inkişaf edəcək və insanlar daha sağlam və balanslı həyat yaşamağa başlayacaq.

Psixoloq Aydan Məmmədova