Metro hər cür yerüstü təhlükələrdən gizlənə biləcəyiniz əsas strateji sığınacaq hesab olunur. Yeraltı yalnız bir anlıq təhlükədən gizlənmək üçün yox, həm də uzun müddət təhlükəsizlikdə keçirmək üçün uyğundur. Hərbi-siyasi təhdidlərin mövcud olduğu indiki dövrdə bunkerlər məsələsi getdikcə aktuallaşır. Həyat qurtaran tunellərin tikintisinin ilk nümunəsini tarixən London göstərdi. Sonradan Sovet İttifaqı da bu məsələdə böyük uğur qazandı.
İlk universal bunker və London tunelləri
Dünyadakı ilk universal bunker bu gün də öz aktuallığını qoruyan metrodur. London metrosu 19-cu əsrdə oxşar strateji obyekt oldu. Müasir ingilis yazıçısı Piter Akroyd “Yeraltı London” kitabında London metrosunun infrastrukturunu ətraflı təsvir etmişdir. Bu stansiyaların bəziləri II Dünya müharibəsi başlamazdan əvvəl inşa edilmiş, bəziləri nüvə münaqişələrinin təhdidi dövründə ortaya çıxmışdı. Mərkəzi Trafalqar meydanından Parlament Meydanına aparan və Pall Mall, Böyük Smith Street və Marş küçəsi istiqamətində olan gizli tunellər haqqında da məlumatlar var.
Bütün bu yeraltı keçidlərin dövlət məhəllələrinə bağlı olduğu iddia edilir. Ancaq bunun heç bir sənədli sübutu yoxdur. 1942-ci ildə, 3 km-ə qədər dərinlikdə tutumlu bir bunker və telefon stansiyasını birləşdirən geniş bir quruluş təchiz edildi. Oraya giriş adi bir yaşayış binasından idi.
1950-ci illərdə orada yaşayış yerləri, yeməkxana və altı aylıq tədarük üçün anbarı olan yarım mil uzunluğunda iki tunel yaradıldı. Tarixçilərin fikrincə, Londonun bütün ərazisi nəhəng bomba sığınacağı şəklində yerin altında da əks olunur. Üstəlik, yerli salnaməçilər Moskvanın bu baxımdan Londondan geri qalmadığını iddia edirlər.
Moskva “cəhənnəmi” haqqında fərziyyə və şayiələr
Yeraltı Moskvaya gəlincə, bunun daha çox nə olduğunu anlamaq çətindir – həqiqət, yoxsa fərziyyə. Sovet dövründə belə obyektlər məxfilik şəraitində tikilirdi və adi bir ziyarətçi oralara daxil ola bilməzdi. Belə tikintilərin iştirakçılarından gələcək onilliklər ərzində ən ciddi şəkildə tikinti barədə gizliliyi qoruyacaqları barədə qəbzlər götürürdülər.
Böyük şəhər metrosunun SSRİ-də 1935-ci ildə meydana çıxdığı dəqiq məlumdur. Bu barədə məlumatı gündəlik həyata “Cəhənnəm” kitabının müəllifi Vladimir Qonik daxil edib. O, iyirmi ildən artıqdır ki, hərbi xəstəxanada həkim olaraq və “xüsusi” xəstələrlə təmasda olarkən gizli Moskva tunelləri haqqında məlumat topladığını iddia edib. O, öyrənməyə müvəffəq olub ki, paytaxt torpaqları altında yuxarı idarələr üçün 200 kvadratmetrə qədər komfortlu yer ayrılıb.
Moskvalıların gözlə görə bildikləri bunker yalnız quruda yerləşən şəhər səviyyəsindən 40 metr aşağıda olan “Stalinist 703” bunkeridir. Bu binalar Sovet dövründə Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən mühüm arxiv sənədlərinin saxlanması üçün istifadə olunurdu.
Rusiyada yeraltı bunkerlər metronun xüsusilə dərin qollarında yerləşirdi və ölkənin yüksək vəzifəli şəxslərinin evakuasiyası üçün düşünülmüşdü. Kremlin nəzdindəki əsas komanda məntəqəsi, habelə Moskva Dövlət Universitetinin ərazisində qəfil müharibə olacağı təqdirdə hökumətin yeraltı sığınacağının olduğu barədə də şayiələr var. Bu metrolardan tunellərin Vnukovo hava limanının VIP terminalına apardığı bildirilir.
Samara tunelləri, Sankt-Peterburq sığınacaqları və Jukov və Kalinin üçün obyektlər
Eyni kontekstdə Samara şəhəri Kuybışev adlandırıldığı vaxtları tez-tez xatırlanır. Böyük Vətən müharibəsi illərinin ehtiyat Sovet paytaxtı hesab edilən bu şəhər metro inşaatçılarının və NKVD-nin xüsusi inşaatçılarının qüvvələri tərəfindən ciddi dəyişikliklərə məruz qaldı.
Orada sığınacaqların təchiz olunduğu dərinlik 30 metrə çatır. Bir-birinə bağlı xətlərin ümumi uzunluğu dəqiq məlum deyil. Obyektlərdən biri, ən dərini, 1941-ci ildə Moskvadan təxliyə ediləcəyi təqdirdə xüsusi olaraq Stalin üçün nəzərdə tutulmuşdu və yerli teatrın altında yerləşirdi.
Onun yeraltı “kameralarında” zərbə dalğasını sovuşdurmaq üçün xüsusi labirintlər şəklində ümumi uzunluğu bir kilometrə qədər olan keçidləri olan komanda postları qurulmuşdu. Marşal Jukov üçün 900 kvadratmetrə qədər ehtiyat paytaxtın üçüncü bunkeri tikildi. Hazırda bu metrolardan bəzilərini bələdçili turla ziyarət etmək olar, lakin keçidlərin əksəriyyəti artıq su altında qalıb.
Sankt-Peterburqda da yeraltı zonalar var. Torpağın xüsusiyyətlərinə görə o zaman Leninqradda rekord dərinlikdə metro tikildi. Eyni zamanda, bunkerlər də təchiz edilmişdir. 80-ci illərdə Sankt-Peterburqda “Metro-2” adlanan yeraltı sığınacaqlara nəzarət edən keçmiş DTK zabiti gizli zindanların da olduğunu deyib.
Onun sözlərinə görə, 1950-ci illərdən orada konserv ehtiyatı saxlanılıb və bunkerlərin özləri də ordu kazarmaları kimi təchiz edilib. Yerə qənaət edən ikiqat çarpayılar, isti yun yorğanlar, radiolar və əla havalandırma. Rəsmi məlumata görə, Sankt-Peterburq yaxınlığında metronun özündən başqa, 353 bomba sığınacağı var. Samarada olduğu kimi, bu gün də onların bəzilərini su basıb.
Sovet İttifaqı dövründə və Rusiyanın digər şəhərlərində təchiz edilmiş yeraltı bunkerlər var. Bu gün şəxsi sığınacaqlar haqqında tez-tez eşitmək olar. İnternetdə hətta yeraltı sığınacaqların tikintisi üçün rəsmi xidmətlər təklif edən konkret tikinti şirkətləri də var.
Nubar Süleymanova
