Müasir məktəblərdə müəllimlər müxtəlif fərdi xüsusiyyətlərə malik şagirdlərlə işləyirlər. Onlardan biri də Diqqət Əksikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DƏHP) olan uşaqlardır. Bu sindrom uşağın diqqətini uzunmüddətli cəmləməkdə, impulslarını idarə etməkdə və davranışını tənzimləməkdə çətinlik yaratdığı üçün sinifdə çətin situasiyalar yarada bilər. Lakin müəllimin doğru yanaşması bu uşaqların təlimə və sosial həyata uğurla inteqrasiyasını təmin edə bilər.

DƏHP-li şagirdlərin xüsüsiyyətləri:

Tez-tez diqqətini yayındırır, başladığı işi bitirməkdə çətinlik çəkirlər;

Dərsdə hərəkətli, yerində otura bilməyən və ya çox danışan ola bilirlər;

Tapşırıqları tələsik yerinə yetirir, səhvləri unudur və qaydalara əməl etməkdə çətinlik çəkirlər;

Eyni zamanda, yaradıcı düşüncə tərzinə, yüksək enerjiyə və maraqlı ideyalara sahib olurlar.

Bu uşaqlarda diqqət çatışmazlığı deyil, diqqətin nizamsızlığı müşahidə olunur. Onlar maraqlı mövzulara dərin fokuslana bilir, amma struktur və istiqamət olmadıqda çətinlik çəkirlər.

Müəllimin rolu və yanaşması necə olmalıdır?

1) Qəbul və anlayış

Müəllim ilk növbədə bilməlidir ki, bu davranışlar uşağın istəyi ilə deyil, beyin fəaliyyətinin xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. “Səni niyə başa düşmürəm?” demək əvəzinə, “Görürəm, diqqətini toplamaq sənə çətindir, gəlin bir yol tapaq” kimi empatik ifadələr daha çox nəticə verir.

2) Strukturlaşdırılmış mühit yaratmaq

DƏHP-li şagirdlərdə nizamlı mühit çox vacibdir. Dərs planı, qaydalar və tapşırıqların ardıcıllığı aydın olmalıdır. Gözlə görünən gündəlik cədvəl, vizual xatırlatmalar, rəngli işarələr uşağın beyninə “təhlükəsiz zona” siqnalı göndərir.

3) Tapşırıqları sadələşdirmək və bölmək

Uzun və mürəkkəb tapşırıqlar uşağı çaşdıra bilər. Tapşırıqları kiçik addımlara bölmək (“İndi birinci bunu et, sonra ikinci mərhələyə keç”) uşağın motivasiyasını qoruyur.

4) Müsbət davranışı gücləndirmək

Tənqid DƏHP-li uşaqlarda motivasiyanı azaldır. Buna görə müsbət geribildirim sistemi qurulmalıdır. Hər kiçik uğur təriflənməli, səyin dəyəri vurğulanmalıdır. Məsələn: “Bu dəfə çox gözəl başladın, indi yalnız son addımı yoxlayaq.”

5) Hərəkət fasilələri

Bu uşaqlar üçün hərəkət enerjini boşaltmaq vasitəsidir. Dərs zamanı qısa fasilələr (2–3 dəqiqəlik ayağa qalxma, lövhəyə gəlmə, kiçik tapşırıqla hərəkət etmə) onların diqqətini yeniləməyə kömək edir.

6) Fərdi yanaşma və əməkdaşlıq

Müəllim, psixoloq və valideyn bir komanda kimi işləməlidir. Məktəb psixoloqu uşağın diqqət və davranış tərzini izləyib müəllimə fərdi strategiyalar tövsiyə edə bilər. Müəllim isə evdə və məktəbdə eyni qaydaların tətbiqini təmin etmək üçün valideynlə daimi əlaqədə olmalıdır.

Uşağın güclü tərəflərini görmək

Unutmaq olmaz ki, DƏHP olan uşaqlar çox vaxt yaradıcı, emosional ağıllı və qeyri-adi düşüncə tərzinə sahib olurlar. Onlara düzgün istiqamət verildikdə bu xüsusiyyətlər gələcəkdə güclü tərəfə çevrilir. Belə uşaqlara “fərqli düşünmək” imkanı verən müəllim, əslində onların potensialını açır.

DƏHP-li şagirdlər sinifdə fərqlilik gətirirlər. Onların davranışlarını dəyişdirmək deyil, idarə etməyi öyrənmək, diqqətini yönləndirmək, emosiyalarını tənzimləməyə kömək etmək müəllimin əsas vəzifəsidir.

Səbr, anlayış və düzgün pedaqoji strategiya bu uşaqları cəmiyyətə uğurla qazandırır.

Unutmayaq: hər uşaq potensial bir uğur hekayəsidir — yalnız onu görmək üçün doğru baxış lazımdır.

Səbinə Sadıqova

20 nömrəli məktəb-liseyin psixoloqu