Yay başa çatır və məhz avqustda buna qədər dincəlməyə vaxtı olmayan vətəndaşlar təcili variant axtarırlar. Xaricə səyahətlər xeyli bahalaşıb, buna görə də çoxları daxili turizmi nəzərdən keçirir. Ölkədə elə istirahət obyektləri var ki, orada normal xidmət münasib qiymətə təklif olunur, lakin onların sayı bizim istədiyimiz qədər deyil. Çoxları şişirdilmiş qiymətlərdən, axsaq xidmətdən və bəzən hər ikisindən şikayətlənir.
Vətəndaşlar sosial şəbəkələrdə təəssüratlarını bölüşürlər:
“Ölkəmiz heyrətamiz təbiətə malikdir, təəssüf ki, xidmət və xidmət mədəniyyəti çox vaxt arzuolunan səviyyədə deyil. Elə otellər var ki, orada hər şey olmalı olduğu kimidir, amma orada da qiymətlər çox bahadır”.
“Azərbaycanda yerli əhalinin yalnız 10-15%-i istirahət edə bilir, qalanları isə başqa ölkələrdən gələn turistlərdir”.
“Rayonların birində ev rezerv etdim. Gedib tozlu, çirkli bir yerə çıxdıq, fotoşəkillərdə hər şey gözəl görünsə də… Səhər yeməyi zəifdir. Və bütün bunlar üç nəfər üçün gündə 200 manatdan baha başa gəlir”.
DAİR Otellər və Restoranlar Assosiasiyasının İdarə Heyətinin və Azərbaycan Ekoturizm Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Samir Dübəndi daxili turizm sahəsində yaranmış vəziyyəti belə şərh etdi:
“Qiymətlər və xidmətlə bağlı şikayətlərlə qismən razıyam. Bu gün artan qiymətlər heç kimi təəccübləndirmir. Hətta az təşviq edilən regional turizm istiqamətlərində belə, qiymətlər qalxır. Bir çox yerli obyektlər xarici turistlər üçün nəzərdə tutulub ki, onların böyük əksəriyyəti ərəb ölkələrindən, Cənubi Asiyadan və bir neçə qonşu ölkələrdən gələnlərdir. Bu ölkələrdən gələn turistlərin kontingenti əsasən yüksək gəlirli imkanlı insanlardır. Və Azərbaycan bir sıra regional və kontinental rəqiblərinə görə ucuz turizm məkanı deyil.
Biz turist qəbul edə bildiyimiz ölkələrlə hava əlaqəsini bərpa edirik. Rəsmi çarterlər olmasa da, bəzi ərəb ölkələri ilə reyslər, görünür, bu prinsiplə işləyir. Gələn turizm statistikası çox yaxşı inkişaf dinamikasını göstərir.
Eyni zamanda, çıxış turizmində vəziyyət daha da pisləşib – pandemiyadan əvvəl xaricə istirahətə gedən bir çox vətəndaş bu gün bunun qiymətini ödəyə bilmir. Hava nəqliyyatı qiymətləri artıb, quru sərhədləri bağlanıb, aşağı büdcəli aviaşirkətlər azdır, viza almaqda problemlər və bir çox başqa səbəblər gedən turistlərin dairəsini məhdudlaşdırır.
Amma yenə də dincəlmək, sağalmaq, yeni təəssüratlar əldə etmək lazımdır. Bütün bunların fonunda daxili turizm inkişaf edir. Artıq xaricə istirahətə gedə bilməyənlər bölgələrimizi seçirlər. Belə ki, ölkə daxilində turizm xidməti almaq istəyən yerli turistlərin sayı artır.
Razılaşın, əgər turizm obyektləri əcnəbi turistin hesabına kifayət qədər böyük məbləğdə qazanc əldə edə bilirsə, o zaman yerli turistə xidmət arxa plana keçir. Biznes həmişə özünü yaxşı, rahat hiss etdiyi, daha çox qazana biləcəyin istiqamətə doğru qaçır. Bunlar reallıqlardır.
Qaynar mövsümdə bəzi rayonlara əcnəbilərin axını səbəbindən yerli turistlər otellərdə kifayət qədər yer tapmır və ya qalan nömrələrin qiymətləri isə vətəndaşları qane etmir. Restoran xidmətlərinin qiymətləri də bahalaşır və bu, enerji və ərzaq qiymətlərinin artması fonunda baş verir. Biznesi günahlandırımaq üçün səbəb yoxdur, birtəhər zamanın tələblərinə uyğunlaşmaq lazımdır.
Eyni zamanda xatırlatmaq yerinə düşər ki, turizm və qonaqpərvərlik sənayesi iqtisadi fəaliyyətin sosial-mədəni komponentlərlə zəngin olan sahələridir. Bu biznes nümayəndələri xarici turistlərin gözündə öz ölkələrinin bir növ səfiri olmaqla yanaşı, xidmət sektorunun peşəkarları kimi yüksək karyera titulu daşıyıcılarıdır. Və bütün bu fəlsəfədə təmizlənməmiş otaqlara, yöndəmsiz xidmətə, çirkli qablara, səliqəsiz işçilərə və deməli, aşağı və qeyri-qənaətbəxş xidmət və xidmət mədəniyyətinə yer yoxdur.
Yüksək qiymət və aşağı xidmət mahiyyət etibarilə uyğun gəlməyən anlayışlardır! Məqbul və ya aşağı, bəzən çox ucuz, dempinq, həmçinin müəyyən kampaniyaların aşağı qiymətləri də qeyri-qənaətbəxş xidmətlərin göstərilməsi üçün səbəb deyil. Bununla belə, bazarda biznes tərəfindən bu məsələ ilə bağlı müəyyən təhrif olunmuş anlayış var.
Ölkədə yüksək səviyyədə xidmət göstərən nümunəvi rahat obyektlər çoxdur. Belə otel və restoranlarda qiymətlər də müvafiq olaraq yüksəkdir. Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, turistlər tərəfindən də bununla bağlı anlaşılmazlıq var – yəni yüksək səviyyəli obyektləri seçərkən xüsusi hallar istisna olmaqla, aşağı qiymətlərə ümid edə bilməzsiniz. Obyektivlik naminə qeyd etmək yerinə düşər ki, hətta bu obyektlərdə də standartlara cavab verməyən xidmətlərə rast gəlinir.
Daim yüksək qiymətlərdən, pis xidmətdən, narazılıqdan və diskomfortdan şikayət edənlər həmişə olacaq. Hətta şorbada milçək, yastıqda tarakan tapanlar da olacaq ki, pul verməmək üçün qalmaqal yaratsınlar. Ancaq belə ifadələrin sayı çoxalırsa, həyəcan təbili çalmağa dəyər!
Əgər biz turizm sektorunu elə qura bilmiriksə ki, turizmin digər sahələri ilə yanaşı, daxili turizm də ümumi əhalinin, hətta deyərdim ki, əhalinin bütün təbəqələrinin tələbatını ödəyə bilsin, deməli, nədəsə səhv edirik. Zəif halqanı tapıb, düzəltmək lazımdır!
Dövlət biznesin qiymət siyasətinə qarışmır – və bu, aksiomadır. Amma bu, o demək deyil ki, sferanın fəaliyyətini, o cümlədən qiymət formalaşması proseslərini tənzimləyən müxtəlif alətlər olmamalıdır. Bu vasitələrin dövrlərdə və ayrı-ayrılıqda deyil, vahid inteqrasiya olunmuş sistemdə işləməsi vacibdir. Bir tərəfdən, qiymətlər xidmət və ya məhsula qoyulan komponentlərin son dəyəri, üstəgəl biznes gəlirləri kimi qəbul oluna bilər, digər tərəfdən qiymətlərin formalaşmasına psixoloji və müxtəlif sosial-iqtisadi amillər də təsir edir.
Bacarıqsız, bəzən vicdansız biznes davranışı həddindən artıq qiymət artımına və göstərilən xidmətlərin səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Müvafiq strukturlar müxtəlif növ tələblərin, nəzarətin, cəzaların tətbiqi ilə yanaşı, həm də sənayenin inkişafı üçün biznesi düzgün istiqamətə yönəltməlidir.
Təəssüf hissi ilə qeyd edirəm ki, turizm xidmətləri bazarında və qonaqpərvərlik sektorunda birlik yoxdur. Bizneslər ictimai birliklərin ətrafında toplaşa bilməz. Assosiasiyaların faydalılığını və faydalarını anlamaq, vahid bəyanatlar vermək, birgə həllər və təkmilləşdirmələr axtarmaq yerli biznesin şüurunda yenicə formalaşmağa başlayır.
Burada da məsuliyyət dövlət strukturlarının üzərinə düşür ki, onlar bazarı məharətlə birləşdirməli, “biz və düşmən”ə bölməməli, marionet, guya ictimai birliklər yaratmağa təşəbbüs göstərməməli, onları bazar təmsilçilərinin içinə soxaraq, illərlə heç nə etməyərək, ancaq yaşamalı dövlət subsidiyalarına ümid edərək, yaşamasına şərait yaratmamlıdırlar. Yalnız birləşməklə müəssisələr öz addımlarını, inkişaf planlarını, o cümlədən qiymətləri birgə koordinasiya edə bilərlər.
Biz uzun müddətdir ki, turizm sənayesində çalışan işçilərin əksəriyyətinin müvafiq təhsilə malik olmadığını və bu işçilərin ixtisaslarının heç bir şəkildə təsdiqlənmədiyini deyirik. Bu, əsasən peşə ixtisaslarına aiddir, çünki onlar sənayedə mütləq əksəriyyəti təşkil edir. Bunlar ofisiantlar, barmenlər, baristalar, qulluqçular, hostes işçiləri, turizm agentləri, bələdçilər, sürücülər və turist xidmətlərinin göstərilməsi ilə birbaşa və dolayısı ilə məşğul olan bir çox başqalarıdır.
Müvafiq ixtisas, dolayısı ilə bilik və bacarıq almamış zəif təhsilli şəxs lazımi səviyyədə xidmət göstərə bilməyəcək və ya daha da təkmilləşə bilməyəcək. Ona görə də biz təhsil proseslərinə xüsusi diqqət yetirməliyik.
Ümid edirəm ki, biz birlikdə qaldırılan məsələlərin həllini tapıb davamlılıq, şəffaflıq və əməkdaşlıq prinsipləri əsasında inkişaf edə biləcəyik”.
Elya Belskaya
