Bu gün sizə maraqlı bir insanı – yeni kitab müəllifi Sabir Hüseynovu təqdim edəcəyik. “Raven Günlükleri : Adalet Terazisi” adlı dedektiv əsər müəllifi olan bu gənc dizayner, sözlərlə düşüncələri birləşdirərək oxucularına həm ilham, həm də düşünmək üçün mövzular təqdim edir. Bu müsahibədə kitabın yaranma tarixindən, yazı prosesindən və müəllifin şəxsi baxışlarından danışacağıq.
– Kitabınızın təqdimatı olmadı. Birbaşa satışa çıxarılan kitabınızda nə cür bir mövzuya toxunursunuz? Əsərinizin əsas xətti nədir?
– Bəli, kitabın təqdimatı olmadı, birbaşa satışa çıxarıldı. Mövzusuna gəlincə, “Raven Günlükleri : Adalet Terazisi” insanın keçmişi ilə üzləşməsi, susmuş sirrlərin illər sonra yenidən üzə çıxması və ‘ədalət’ anlayışının hər kəs üçün fərqli mənalar daşıması mövzularını araşdırır.
Kitabda həm kriminal xətt, həm də xarakterlərin daxilində baş verən psixoloji mübarizə ön plandadır. Şəhərin sükutunun altında gizlənən qaranlıq motivlər, insanların gizlətdikləri günahlar və doğru ilə yanlış arasındakı incə xətt əsərin əsas mövzusunu təşkil edir. Əsərin əsas xətti, Raven şəhərinə yenicə qayıdan dedektiv Buğra Toprak’ın ilk baxışda sadə görünən bir cinayətin arxasında daha böyük, planlı və simvolik bir qətllər zəncirini kəşf etməsi üzərində qurulub.
Hər cinayət bir izdir, hər iz isə həm qatilin motivinə, həm də Buğra’nın öz keçmişinə aparan bir yoldur. Buğra həm cinayətləri açmağa çalışır, həm də illərdir üstünü örtdüyü şəxsi yaraları ilə üzləşir.
Şəhərdəki hər kəsin bir sirri var — və Buğra bu sirrlərin yaratdığı zənciri qırmağa çalışdıqca, əslində öz hekayəsinin də qaranlıq tərəflərinə yaxınlaşır.
– Dedektiv janrında yazmaq sizin üçün nə qədər təbii idi? Bu janrı seçməyinizin xüsusi bir səbəbi varmı?
– Detektiv janrında yazmaq mənim üçün çox təbii gəlir, çünki uşaqlıqdan bəri insan davranışlarını müşahidə etməyi, sükutun içində gizlənən detalları görməyi sevmişəm. Mənə görə detektiv janrı sadəcə cinayət və qatillərdən ibarət deyil — bu janr insanın iç dünyasını, motivlərini, qorxularını və keçmişini ortaya çıxarmaq üçün ən güclü vasitələrdən biridir.
Bu janrı seçməyimin xüsusi səbəbi isə budur:
Raven kimi qaranlıq, emosional bir şəhəri və Buğra Toprak kimi yaralı, keçmişi ilə mübarizə aparan bir personajı yalnız detektiv atmosferində tam ifadə etmək mümkün idi. Cinayətlər burada sadəcə hadisə deyil — hər biri bir sirrin, bir yarımçıq qalmış hekayənin qapısını açır.
Yəni mənim üçün detektiv janrı həm yaradıcı azadlıqdır, həm də insan ruhunun dərinliklərinə enmək üçün ideal bir sahədir.
– Kitabın yazılma prosesi necə başlandı? İlkin ideya necə formalaşdı? Yazı prosesində qarşılaşdığınız ən böyük çətinliklər nə oldu?
– 2018-ci ildən bəri müxtəlif onlayn platformalarda bəzən ‘zaman maşını’, bəzən ‘qurd adamlar’ kimi fərqli janrlarda hekayələr yazırdım. Amma o dövrdə bir ortaq problem vardı — heç biri sonuna qədər davam etmirdi. Hər dəfə yeni bir ideya başlayır, lakin motivasiya çatışmazlığından yarımçıq qalırdı.
Son bir ildə isə içimdə başqa bir istək yarandı:
bu dəfə bitəcək, tamamlanmış bir hekayə yazacağam — və oxuyan hər kəsi dünyasına çəkəcək bir kitab ortaya qoyacağam.
İlkin ideya formalaşanda əsas obrazı yaşlı bir detektiv kimi düşünmüşdüm. Amma yazdıqca onunla öz aramda empati qurmadığımı hiss etdim. Xarakterin ruhu mənə yaxınlaşmadıqca, hekayə də donurdu. Buna görə qəhrəmanın yaşını öz yaşım ilə eyniləşdirdim və o an hiss etdim ki, artıq bu personaj nəfəs almağa başlayır.
Yazı prosesində ən böyük çətinliyim isə nizam-intizam oldu. Özümə bir şərt qoymuşdum: hər gün yeni bir bölüm yazılmalıdır.
Bu öhdəlik bəzən gecə saatlarına qədər oyaq qalmağıma, bəzən isə səhərə qədər masadan qalxa bilməməyimə səbəb oldu. Yuxu rejimim tamamilə pozuldu, amma nəticəyə baxanda buna dəyib-dəymədiyini düşünmədən keçə bilmirəm — dəyib.
– Kitabınızı türkcə yazmağı seçdiniz. Bu, öz ana dilinizdə yazmaq yerinə, türkcə yazmaq qərarınızın arxasında hansı səbəblər dayanır?
– Əslində yazdığım dil nə sadəcə bir seçim, nə də bir imtina idi. Mən Azərbaycan türkcəsində düşünürəm, hiss edirəm və ilk cümlələrim də hər zaman ana dilimdə yaranır. Amma yazdıqlarımı daha geniş auditoriyaya çatdırmaq, hekayəmin təkcə bir bölgədə deyil, bütün türkcə oxuyanlar tərəfindən anlaşılmasını istədiyim üçün Türkiyə türkcəsini seçdim.
Dil fərqi minimal olsa da, oxucu alışqanlıqları, ritm və ifadə tərzi bir əsərin qəbulunda çox böyük rol oynayır. Mən istəyirdim ki, Ravenin qaranlıq atmosferi və Buğra’nın hekayəsi nə qədər insanın qapısını döyə bilirsə, o qədər də çox insana çatsın.
Bununla belə, əsərin ruhu, emosiyası və istifadə etdiyim bir çox ifadə hələ də mənim dilimdən — Azərbaycan türkcəsindən gəlir. Mən iki dilin arasında seçim etmirəm; sadəcə hekayənin daha çox insana toxunmasını istəyirəm.
– Dedektiv janrında yazarkən, hekayənizin gərginliyini və marağını necə qorumaq olur? Hekayənin sonunu təxmin etmək çətindir, yoxsa bunu oxucuların zehinlərində müəyyən etməyə çalışırsınız?
– Dedektiv janrında yazarkən ən çətin şey, gərginliyi davamlı şəkildə diri saxlamaqdır. Mənim üçün iki əsas prinsip var:
Birincisi:
Gərginlik yalnız “qatil kimdir?” sualı ilə yaranmır.
Mən oxucunun həm hadisəyə, həm də xarakterə bağlanmasını istəyirəm. Buğra Toprak’ın öz travmaları, keçmişi, şəhərlə olan psixoloji bağlılığı – bunlar hər biri əlavə gərginlik qatları yaradır. Oxucu təkcə cinayətin həllini gözləmir, həm də Buğra-nın hansı qərarları verəcəyini, kiminlə yaxınlaşıb kimdən uzaqlaşacağını izləyir.
İkincisi:
Hadisələrin ardıcıllığını elə qururam ki, hər ipucunun arxasında bir başqa sual doğsun. Oxucu cavab alır, amma həmin cavab ona yeni bir qapı açır. Bu, ritmi diri saxlayır.
Hekayənin sonunu əvvəlcədən tam planlayıram, amma vacib olan onu gizlətmək deyil — oxucunun beynində müxtəlif alternativlər yaratmaqdır.
Mən oxucunun təxmin etməsini istəyirəm, amma düzgün və ya səhv olduğunu bilmədən. Bu, onları hekayəyə aktiv iştirakçı edir. Elə bilir ki, özü də işin içində dedektiv kimi düşünür.
Bir sözlə:
Mənim məqsədim oxucunu yanıltmaq yox, onu hekayənin içində “yaşatmaqdır”.
Final çətin təxmin ediləndir, amma geriyə baxanda tam məntiqli görünür — bu balansı qorumaq dedektiv janrının sənətidir.
– Kitabın yazılma prosesində ilham aldığınız müəyyən bir yazıçı və ya əsər varmı? Həmçinin yazmaq üçün müəyyən bir məkan və ya şərait lazımdırmı?
– Bu kitabı yazarkən ilham aldığım mənbələr tək bir istiqamətdən gəlmirdi. Mən detektiv janrına kifayət qədər erkən yaşlardan bağlanmışam və illər boyu məni təsirləndirən bütün əsərlər bu kitabda öz izini qoydu.
İlk təsirim, əlbəttə ki, Arthur Conan Doyle və onun yaratdığı Sherlock Holmes dünyasıdır. Holmesin detalları oxuması, sıradan görünən şeylərin arxasındakı məntiqi fərq etməsi mənim üçün həmişə yazı sənətinin zirvəsi olub.
Daha sonra Agatha Christie gəldi. Onun qurduğu zəncirvari hadisələr, çoxlu şübhəlilər, oxucunu yanıltdığı halları, finaldakı məntiqli sürprizləri — bunlar mənim üçün məktəb kimidir. Detektiv janrında “zəka ilə oyun” hissini ondan öyrəndim.
Bu dövrdə məni ən çox təsirləndirən əsərlərdən biri də John Verdonun “Aklından Bir Sayı Tut” kitabı oldu. Bu əsərdəki psixoloji gərginlik, tempin idarəsi və oxucunu addım-addım tələyə çəkmək üsulu mənə çox təsir etdi.
Yazmağıma ilham verən vizual işlər də çoxdur:
Seven filmi, Prisoners, True Detective…
Bu işlərdəki atmosfer — ağır, tənha, qaranlıq, içə dönük — Raven şəhərinin ruhunu formalaşdıran əsas elementlərdən biri oldu. Buğra Toprakın daşıdığı yük, şəhərin tənha enerjisi, cinayətin psixoloji qatları — bunların hamısında bu təsirlərin izi var.
Yəni məni ilhamlandıran şey bir yazıçıdan çox mühit, atmosfera və psixoloji gərginliyin özüdür. İdeya üçün xüsusi bir vaxt və ya yerə ehtiyacım yoxdur. Günün istənilən anında — yolda, işdə, yatanda — beynimə bir səhnə gəlirdisə, dərhal qeyd edirdim. Telefonun notlarına yazdığım çox səhnə var, hətta özümə səsli mesaj göndərdiyim də olurdu.
Amma yazmağa başlayanda tamam başqa bir rituala girirəm:
otaq tam qaranlıq olur,
mütləq tam sakitlik,
və yalnız yazacağım səhnənin atmosferinə uyğun fon musiqisi.
Buğra-nın daxili monoloqları üçün daha yumşaq, tənha melodiyalar seçirdim; cinayət səhnələri üçün isə daha ağır və qaranlıq atmosfer yaradan musiqilər. Yazdığım səhnənin içində özüm itməmişdimsə, həmin hissi oxucuya keçirmək mümkün olmazdı.
Bir sözlə:
ideya gündəlik həyatda gəlir, amma hekayə özü qaranlıqdan yazılır.
– Gənc bir yazıçı olaraq Azərbaycan ədəbiyyatında özünüzü necə görürsünüz? Təcrübə və ideyalarınızı Azərbaycan oxucusu ilə necə bölüşmək istəyirsiniz?
– Gənc bir yazıçı olaraq Azərbaycan ədəbiyyatında özümü müəyyən bir mövqedə görməkdən çox, yeni bir nəfəs gətirmək istəyən biri kimi görürəm. Azərbaycan oxucusu uzun illərdir daha çox real həyat dramlarına, tarixi mövzulara və ya romantik xəttə alışıb. Mən isə göstərmək istəyirəm ki, ədəbiyyat yalnız hiss deyil, həm də gərginlik, sirr, analitik düşüncə və psixoloji dərinlik ola bilər. Bizim oxucular da buna hazırdır.
Özümü nəsə sübut etməyə çalışan biri kimi yox, gənc, enerjili və risk almağa cəsarəti olan bir müəllif kimi görürəm. İdeyalarımı Azərbaycan oxucusu ilə iki şəkildə bölüşmək istəyirəm:
Birincisi — əsərlə:
Mənim üçün ən vacib dil hekayənin özüdür. “Raven Günlükləri : Adalet Terazisi” ilə oxucuya həm gərginlik, həm də dərin psixoloji duyğular vermək istəyirəm. Oxucu hiss etsin ki, bu ölkədən də beynəlxalq səviyyədə yazıla biləcək əsərlər çıxır.
İkincisi — proseslə və şəffaflıqla:
Mən yazı prosesimi gizlədən biri deyiləm. İdeyalarımı, yazma şəraitimi, ilham mənbələrimi, hətta çətinliklərimi belə bölüşməyi sevirəm. Çünki düşünürəm ki, gənclər bir-birindən ilham almalıdır. Əgər biri mənim yazdıqlarıma baxıb “mən də yaza bilərəm” deyirsə, deməli yol doğrudur.
Bir sözlə:
Mən Azərbaycan ədəbiyyatında iz buraxmağa çalışmaq istəyirəm və bunu da yalnız oxucu ilə birlikdə edə bilərəm.
– Son olaraq, oxucularınıza və gənc yazıçılara hansı məsləhətləri verərdiniz? Kitab yazmağa başlamaq istəyən birisi üçün hansı addımları atmaq faydalı olardı?
– Oxuculara verə biləcəyim ən böyük məsləhət budur:
Hekayələrə açıq olun.
Hər kitab insanın içinə kiçik də olsa bir işıq salır. Bəzən bu işıq yol göstərir, bəzən yaraları sağaldır, bəzən də sadəcə düşünməyə məcbur edir. Oxumaq insanı həm zənginləşdirir, həm dəyişdirir. Mənim üçün hər oxucu – hekayəni tamamlayan bir tərəfdaşdır.
Gənc yazıçılara gəlincə, onlara bir neçə şey demək istəyirəm:
1) “Mükəmməl anı gözləməyin.”
Kitab yazmağa başlamaq üçün xüsusi bir tarix, xüsusi bir motivasiya və ya xüsusi bir şərait olmur. İnsan sadəcə oturub bir cümlə yazmalıdır. O cümlə yaxşı da ola bilər, pis də, amma sizi hərəkət etdirən odur.
Ən böyük düşmən “başlayaram” sözüdür.
Yazın. Çatışmayan yerləri sonra düzəldərsiniz.
2) “Oxuyun, amma kopyalamayın – öz səsinizi tapın.”
Başqa yazıçılardan öyrənmək vacibdir. Mən də öyrənmişəm.
Amma nəticədə yazdıqlarınız sizin ruhunuzun izini daşımalıdır. Buğra Toprak, Raven şəhəri, kitabdakı qaranlıq atmosfer — bunların hamısı mənim iç dünyamın parçalarıdır.
Hər kəsin öz içində bir hekayə var.
O hekayəni başqası yaza bilməz.
3) “Kiçik qeydlərdən qorxmayın.”
Dahiyanə ideyalar bəzən ən absurd anda gəlir — avtobusda, yuxudan oyananda, telefona baxanda. Mən özüm hər ideyanı anında qeyd edirdim. Bəzən yazıya oturanda o kiçik qeydlər bütün bölümü formalaşdırırdı.
4) “Davamlılıq – istedaddan daha güclüdür.”
İstedad gözəldir, amma sürətli tükənir.
Davam etmək, təslim olmamaq, yazının arxasında dayanmaq — bunlar yazıçını formalaşdıran əsas gücdür.
Bir gün istedad susar, amma disiplin susmaz.
5) “Heç vaxt özünüzü kiçiltməyin.”
Hər yazıçı birinci kitabında səhvlər edir. Mən də etmişəm. Amma bu sizi dayandırmamalıdır. Əsas olan – doğru yolda addımlamaq və yazdıqlarınıza inanmaqdır.
Son söz olaraq:
Əgər içində hekayə varsa, mütləq yaz.
Yaxşı-pis düşünmə — hekayələr qorxudan deyil, cəsarətdən doğur.
Söhbətləşdi: Tural Məmmədov
