Uşaqlarda Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu

(DƏHP) uşaqlıqda tez-tez rast gəlinən diqqət çatışmazlığı, hiperaktivlik və impulsivlik ilə özünü göstərən neyroinkişaf pozuntudur. Uşaqlarda bu diaqnoz 5-6 yaşında,uşaq psixiatrı tərəfindən tərəfindən qoyulur.DƏHP 3 növdə özünü göstərir:

Diqqət çatışmazlığının üstünlük təşkil edən növü:

• Xüsusilə darıxdırıcı işlərdə diqqəti bir müddət saxlamaqda çətinlik çəkir;
• Tapşırıqda iştirak edən detallara diqqət yetirə bilmir, tez-tez səhvlərə yol verir;
• Məktəbdə verilən tapşırıqları və evdəki vəzifələri yerinə yetirə bilmir;
• Səslər və şəkillər kimi bir çox ətraf mühit faktoru ilə asanlıqla diqqəti yayındırır;
• Gündəlik işlərində unutqan olurlar;
• Əşyalarını tez-tez itirir;
• Tez yorulmaq;
• Göz təması qurmamaq.

Hiperaktivlik və impulsivliyin üstünlük təşkil edən növü:

• O, yerində durmaqda çətinlik çəkir və hər zaman tərpənir;
• Məktəbdə və ya oturmaq lazım olan yerlərdə oturmaqda çətinlik çəkir və daim ayağa qalxır;
• Sakitcə oyun oynaya və ya fəaliyyət göstərə bilmir;
• Çox danışır, sürətli danışır, başqaları danışarkən gözləyə bilmir;
• Növbəsini gözləməkdə çətinlik çəkir.

Diqqət çatışmazlığı, hiperaktivlik və impulsivliyin üstünlük təşkil edən növü:

• Yuxarıda göstərilən hər iki kateqoriyadakı simptomlar uşaqda eyni vaxtda baş verir. Bu zaman uşağa müvafiq müalicə tətbiq edilir.

Diqqət çatışmazlığı

Diqqət çatışmazlığı məktəb həyatının başlanğıcı ilə xüsusilə aydın olur. Məktəbin başlaması ilə öyrənməyə marağın olmaması da nəzərə çarpır. Onlar ev tapşırığını etməyi sevmirlər, ancaq valideynlərinin və müəllimlərinin təzyiqi ilə bunu edirlər. Dərs etmək üçün otura bilmirlər, otursalar da tez-tez bəhanələr gətirərək (tualetə getmək, su içmək kimi) ayağa qalxırlar. Onlar oxuyarkən böyüklərinin yanlarında olmasını istəyirlər.

Başladıqları işi bitirməkdə çətinlik çəkirlər və başa çatdırmadan dərhal başqa işə keçirlər. Onlarla danışanda elə təəssürat yaranır ki, onlar səni dinləmirlər. Onlardan bir neçə dəfə deyiləndən sonra tələb olunan bir şeyi edə bilərlər.

Sinifdə dərsə əməl etmədikləri müşahidə olunur. Ətraf mühitin stimullarından asanlıqla yayınırlar. Onlar dərsdənkənar məşğələlərə həddən artıq maraq göstərirlər, əllərində qələmi fırladırlar, dəftərdə və ya partada nə isə yazmağa və ya çəkməyə çalışırlar, başqa materiallarla məşğul olurlar və dərsi izləyə bilmirlər. Dərsdə darıxdıqları üçün sinfin diqqətini və dincliyini pozacaq davranışlar göstərə bilər (məsələn, sinifdə danışmaq, partanı silkələmək, dostlarına qışqırmaq, sinifdə ayağa qalxıb su içmək).

İmtahanlarda diqqətsiz səhvlərə yol verirlər. Səbirsiz olduqları üçün sualları tez oxuyurlar, bu da onların yarı səhv oxumasına səbəb olur. Beləliklə, yaxşı bildikləri suallara belə səhv cavab verə bilərlər. Testlər zamanı çaşdırıcı və diqqəti yayındıran variantlara asanlıqla müraciət edirlər. Xüsusilə ibtidai siniflərdə imtahan vərəqini hamıdan əvvəl verməyə çalışırlar. Sonda bildiklərindən aşağı qiymət alırlar.

Hiperaktivlik (Həddindən artıq aktivlik)

Hiperaktivlikdə uşağın hərəkətliliyi həddən artıqdır və yaşıdları ilə müqayisədə ciddi fərq var. Ümumiyyətlə, bu uşaqlar sanki motorla idarə olunurmuş kimi daim hərəkət edirlər. Onların sonsuz enerjisi var. Onlar özlərini “düz divara dırmaşmaq” ifadəsinə layiq şəkildə aparırlar: kreslolarda gəzirlər, evin ətrafında qaçırlar, xəbərdarlıqları başa düşmürlər. Onlar sakitcə oynaya və otura bilmirlər.

Qısa müddətə otursalar da, davamlı olaraq əllərini və ayaqlarını silkələyirlər. Çox danışırlar, iki nəfər danışanda tez-tez sözünü kəsirlər, növbələrini gözləyə bilmirlər. Onlar partada otura bilmirlər, ona görə də düzgün dərs keçə bilmirlər.

Psixiatr və psixoloqla birgə müalicə planı müəyyən edilməlidir.

Müalicə planı mütəxəssis həkim və psixoloq tərəfindən hazırlanmalı, diaqnoz isə psixiatr tərəfindən qoyulmalıdır.

Psixoloq Sevilxanım Bunyatzadə