“Evdəyik, vaxt çoxdur, amma dil biliklərimi inkişaf etdirmək cəhətdən bu imkandan istifadə edə bilmirəm. Ətrafda xarici dili evdə öyrəndiyini deyən adamlar da var, onlara həsəd aparıram. Çünki karantin başlayandan dəfələrlə cəhd etmişəm, 2-3 gün sonra yarımçıq qoymuşam. Evdə öyrənən tanışlardan necə etdikləri ilə maraqlanıram, hərə bir üsul deyir, yoxlayıram, yenə də mənim üçün qəliz olur və yarımçıq qalır”. Bu sözləri bizimlə söhbətində Əfsanə bildirdi.
Ümumilikdə, evdə dil öyrənməyə cəhd edənlər çox olur, ancaq bir müddət sonra çoxu yarımçıq buraxır. İndi karantin günləridir, vaxtımız boldur və bu müddətdən özümüzü inkişaf etdirmək üçün yararlana bilərik. Nəzərə alsaq ki, bir çox şəxs xarici dil öyrənmək istəyir və karantinin vaxt cəhətdən yaratdığı bu fürsəti də o istiqamətdə dəyərləndirməyə çalışır. Başqaları bu işdə bacarıqlı olursa, biz cəhd edirik, amma alınmırsa, bunun da yəqin ki səbəbləri var. Nədir o səbəblər? Evdə xarici dili necə öyrənə bilərik?
Müəllimsiz 3 dil öyrənmişəm
İlk olaraq belə fikirlərlə qarşılaşırıq ki, heç də bütün dilləri evdə, kursa getmədən, müəllim izahı olmadan öyrənmək mümkün deyil. Bizdə ən çox rus və ingilis dillərini öyrənməyə cəhd edilir. Bunları müqayisə edəndə, “ingilis dilini evdə öyrənə bilərsən, rusu yox, çünki çətindir” kimi fikirlər səsləndirilir. Bir neçə dili evdə özü öyrənən, türk polyak və Azərbaycan dillərində dərs keçən Ramin Həbibzadə deyir ki, hansısa dil bir az çox digəri, az vaxt apara bilər, amma hər birini insan özü araşdırıb öyrənə bilər: “İngilis, rus, türk dillərini saymasaq (Orta məktəbdə rus sektorunda oxumuşam, bakalavr təhsilimi isə ingilis dili və ədəbiyyatı fakültəsində almışam), çox yaxşı səviyyədə polyakca, orta səviyyədə isə ispanca və rumınca bilirəm. Hər üç dili özüm öyrənmişəm. Düşünürəm ki, bütün dilləri evdə öyrənmək olar. Çünki biz çox şanslı zamanda – internet əsrində yaşayırıq. İstədiyimiz məlumatı müəllim olmadan da internetdə tapa bilərik. Bütün dilləri öyrənmək üçün sərf edəcəyimiz vaxt eyni olmaya bilər. Məsələn, bir dilə bir ay lazımdırsa, başqasına 3-4 ay lazım ola bilər. Dilin çətinliyi, sənin ana dilinin qrammatikasına yaxınlığına görə fərqlər yarana bilir. Öyrənəcəyin dilin ana dilinlə qrammatik yaxınlığı varsa, bu, öyrənməyə çox kömək edir, daha az vaxt alır”.
Öyrən, sonra kitaba bax
IELTS və “General” ingilis müəllimi Ramin Sayadov deyir ki, inadkar və öyrənmək istədiyi dili sevən hər kəs müəllim olmadan evdə bunu bacara bilər: “Mümkün olmayan iş deyil, hər kəs bacara bilər. Ancaq deyim ki, bu, həmin şəxsdən böyük əzm tələb edir. Çünki evdə öyrənməyə cəhd edirsənsə, daha çoxşaxəli yanaşmaq lazımdır. Məsələn, kitabdan öyrənib sonra praktika etməkdənsə, praktik yollardan istifadə edərək öyrənib sonra onun kitabda necə əks olunduğunu araşdırmaq daha effektiv və məhsuldar olacaq”.
IELTS-ə də özün hazırlaşa bilərsən
“İlkin mərhələni öyrənə bilərsən, amma IELTS-ə hazırlaşmaq üçün mütləq müəllim yanına getməlisən” tipli fikirlərə gəlincə, “Stepbystep English” platformasının qurucusu, ingilis dili müəllimi Leyla Abdıyevabildirdi ki, bunu da insan evdə özü edə bilər: “İngilis dilində 6 səviyyə var. 4-cüsü “intermedite”dir. Bu səviyyədə sərbəst, rahatlıqla fikri ifadə etmək olur. Məsuliyyətli, planlı və məqsədli olsalar, bura qədər hər kəs öyrənə bilər. Ancaq həmin məsuliyyətli, məqsədli və planlı adamların evdə hazırlaşıb IELTS imtahanında yüksək nəticə göstərmələri mümkündür. Şərt deyil ki müəllim olsun. IELTS daha çətin imtahandır, dünya səviyyəsində olan sertifikatdır. Amma o demək deyil ki, insan özü hazırlaşa bilməz. Əsas məqsəddir”.
Öyrənməni yorğun vaxta saxlamaq olmaz
Bir çox hallarda evdə öyrənməyə cəhd edənlər bir neçə gündən sonra həvəsdən düşürlər. Evdə hansı üsullarla öyrənək ki, yorucu gəlməsin, həvəsimiz ölməsin?
Ramin Həbibzadənin sözlərinə görə, bu kimi problemlər doğru materiallar seçilməyəndə, yaranır: “Çünki insanın etdiyi şeylər nə qədər çox ürəyincədirsə, onu daha çox etmək istəyər. Mən dil öyrənərkən çox kitab işlətmirəm. Çünki kitabda akademik, rəsmi dildə yazılır. Kitablardan öyrəndiyimin yüzdə əllisini sonra istifadə etmirəm. Çünki danışmağa başlayandan sonra görürsən ki, real həyatda olanlar kitabda öyrəndiklərindən daha fərqlidir. Bu, kitablardan öyrəndiklərini heç vaxt istifadə etməyəcəksən anlamına da gəlmir.
Öyrənmə metodlarımdan biri insanlarla danışmaq, ən çox sevdiyim mövzularda məqalə oxumaq, video dinləmək və s.dir. Məncə, hər insanın öyrənmək üçün fərqli metodu olur. Hər kəs eyni üsulla öyrənə bilməz. Bir çox insan musiqi dinləyərək, filmlərə baxaraq öyrənirlər. Amma mən mahnı dinləyərək öyrənə bilmərəm. Gərək öz sevdiyim cümlələri qurum.
Bir də dil öyrənməni beynin yorğun vaxtına saxlamaq olmaz. Çünki yorğun vaxtda başlayanda ilk 15 dəqiqədən sonra 1 saatın nə vaxt bitəcəyini gözləyəcəksən. Bu da effektsiz olacaq”.
Öyrəndikcə öyrət
Ramin Sayadov həvəsən düşməmək üçün iki faydalı yolu məsləhət görür: “Birincisi, yalnız öyrənməklə kifayətlənməmək, həm də öyrətmək metodudur. Evdə qardaş-bacıdan birini, yaxud dostunu, rəfiqəni öyrədə bilərsən. De ki, mən öyrədə bilirəm. O, səndən qat-qat zəifdirsə, sən onu öyrətdikcə, daha çox həvəslənəcək və daha çox üzərində işləyəcəksən ki, sonra onu həmin tələbənə öyrədəsən. İkinci yol isə, mümkün qədər tərcümələr etmək və texnologiyanın imkanlarından faydalanaraq həmin tərcümələri yoxlamaqdır. Çünki müəllim yoxdur, özün yoxlamalısan”.
Məqsədlərimiz motivasiyamız olmalıdır
Leyla Abdıyeva bildirdi ki, insanın motivasiyası məqsədləri olanda, həvəsdən düşmür: “İlk olaraq “bu dili niyə öyrənirəm” sualına cavab tapmaq lazımdır. Qarşısına hansısa məqsəd qoymuş şəxslə sadəcə dili öyrənmək istəyənin motivasiyası eyni olmur. Məsələn, xaricdə təhsil almaq üçün bu dili öyrənən şəxsin motivasiyası elə belə dil öyrənən şəxsin motivasiyasından fərqli olur. Motivasiya edəcək şey güclü və limitlidirsə, motivasiyadan düşmə olmayacaq. Əksinə, təyin olunmuş vaxt yaxınlaşdıqca daha da motivasiya olunacaqsınız. Əgər İELTS imtahanınıza bir ay qalıbsa, oxumağa daha çox vaxt ayırmağa çalışacaqsınız ki, yığdığınız bal daha yüksək olsun”.
Ramin Həbibzadə deyir ki, dil öyrənmə prosesində yaradıcılıq önəmlidir: “Kreativlik çox vacibdir. Mən hazırda onlayn dil tədris edirəm. Dərs prosesində tələbələrə dünən nə etdikləri ilə bağlı sual verirəm. Deyir ki, heç nə. Mən o adama necə dil öyrədə bilərəm? İzah edirəm ki, sənin dünən nə etdiyini bilmək istəmirəm. Sadəcə, siz danışasınız deyə soruşuram. Məsələn, de ki, Amerikadan dostum gəldi, onunla kinoya getdik. Yaxud dünən evdə oturdum, TV-yə baxdım, kitab oxudum. Bunları bacaranlar tez öyrənirlər”.
Plansızlıq
Leyla Abdıyevanın sözlərinə görə, müəllim olmadan öyrənmə prosesinin uğursuz alınmasının bir səbəbi də plansızlıqdır: “Plan olmalıdır. Evdə öyrənirik deyə, bunu pərakəndə etməməliyik. Həftəlik, aylıq planlar yazmalı və hər gün ona əməl etməliyik. Təbii ki bu yorucu, sıxıcı və özümüzü çox yükləyəcək dərəcədə tapşırıqlar olmamalıdır. Əylənərək, tətbiq edərək öyrənmək daha faydalıdır. Həmçinin hər ayın sonunda nəticəmizə baxmalıyıq. Bu, bizi daha çox motivasiya edər, öyrənməyə həvəsləndirər”.
Ramin Həbibzadə deyir ki, hər gün vaxt ayırmaq dili öyrənmək üçün vacib məqamdır: “Fikrimcə, hər gün 45 dəqiqə, 1,5 saat bəs edər. Çox vaxt ayırmağa da ehtiyac yoxdur. Çünki dil öyrənərkən beynimiz yeni informasiya alır. Hamısını eyni vaxtda yadda saxlaya bilməz. Hər gün 45 dəqiqə, bir saat məşğul olmaq daha effektlidir, nəinki 2-3 gündən bir, iki saat və daha çox vaxt ayırmaq. İndi karantin müddətidir, evdə vaxt olur və bundan istifadə etmək lazımdır. Ancaq adi vaxtlarda da “dil öyrənməyə vaxt tapa bilmirəm” deyə, bir şey yoxdur. Çünki öyrəndiyimiz dildə 15-20 dəqiqə nə isə dinləsək belə, bunu vaxt ayırmaq saya bilərik”.
Pandemiya ilə bağlı gündəmi ingiliscə izləmək
Ramin Sayadov bildirdi ki, indi bir çox insan evdədir və koronavirus pandemiyası ilə bağlı xəbərləri izləyir, məlumatlar oxuyur. İngilis dilini öyrənmək istəyənlər xəbərləri bu dildə oxusalar, dinləsələr bu, dil biliklərinə müsbət təsir edər: “Hətta karantin dövründən əvvəl – yəni normal həyat sürərkən belə tələbələrimə deyirdim ki, sizə maraqlı gələn mövzular üzrə araşdırma edin və oxuyun. Çünki günümüzdə insanlar, xüsusilə əksər gənclər hər hansı yazılı məqaləni ya heç oxumur, ya da axıra qədər oxumaqda elə də həvəsli deyillər. Xarici dildə isə xüsusilə həvəssiz yanaşırlar. Günümüzdə isə əslində “win win situation” (Hər iki halda qalib) prizmasından məsələyə yanaşmaq mümkündür. Belə ki karantin dövründə xarici bir dili, əsasən də ingilis dilini inkişaf etdirmək istəyən birisi ən azından gündəmi zəbt edən koronavirus haqqında olan rəsmi və ya qeyri-rəsmi məlumatları ingilis dilində oxuya, yeni sözlər öyrənə bilər. Bununla həm də yeni məlumatlar əldə etmiş olar”.
Evdə dil öyrənmək deyəndə, ən çox istifadə olunan üsullardan biri də dil öyrədən tətbiqlərdir.Ramin Sayadov bunun effektli olduğunu deyir, ancaq burada da diqqət edilməli məsələ var: “Həmin tətbiqlərdən istifadə etməyin də evdə dil öyrənmə zamanı kifayət qədər müsbət təsir etdiyini düşünürəm. Amma gərək davamlı olaraq eyni proqramdan uzun müddət istifadə etməyəsən. Tez-tez fərqli proqramlarda öyrənməyə cəhd etmək faydalıdır. Çünki onlar çalışırlar ki, hər dəfə daha innovativ və produktiv üsulları tətbiq etsinlər. Bu da istifadəçinin xeyrinədir”.
Dil öyrənməyi həyat tərzinə çevirmək lazımdır
Xarici dil öyrənmək deyəndə, həmin dildə filmə baxmağın, hekayə oxumağın önəmi xüsusi vurğulanır. Ancaq bu da bəzən insanları həvəsdən salır. Leyla Abdıyeva deyir ki, burda da diqqət edilməli məqamlar var: “Hekayə oxumaq və filmə baxmaq paralel olaraq iki bacarığı artırır. Dinləmə və oxuma. Təbii ki filmlərə baxmağa başlayanda, şəxs “beginner” və “elementry” səviyyəsindədirsə, hər hansı “pre-intermedite” və “intermedite” səviyyəli filmlərə baxsa, ona çətin olacaq. Sözlərin çox az qismini başa düşəcək, filmi hərəkətlərdən anlamağa çalışacaq və bu, ona sıxıcı olacaq. Tam başa düşmədiyi üçün həvəs də olmaya bilər. Ona görə “beginner” və “elementry” səviyyələrindədirlərsə, cizgi filmləri daha məsləhətlidir. Sözləri, tələffüzləri öyrənsinlər. Sonra digər “pre-intermedite” və “intermedite”yə çatanda filmlərə baxa bilərlər. Təbii ki hər səviyyəyə uyğun filmlərə baxmaq lazımdır.
Hekayələrə gəldikdə şəxs hansı mərhələdədirsə, ona uyğun kitab oxusun. Həm motivasiyadan düşməmək, həm də dilini tədricən inkişaf etdirmək üçün.
Ümumiyyətlə, dili həyat tərzinə çevirmək lazımdır. Hansı dili öyrənirsinizsə, o dildə mahnılar dinləmək, məlumatları o dildə oxumağa çalışmaq, sosial şəbəkələrdə o tipli səhifələri izləmək və s. lazımdır”.
Aygün Asimqızı
