“8-9-cu siniflər, qızlar artıq narkotik aludəçisinə çevrilirlər. Bəzən məktəblərin tualetlərində narkotik vasitələrin tapıldığını inkar edirlər. “Əvvəllər var idi, indi yoxdur” deyirlər. Biz ört-basdır etməklə məşğuluq. Amma gizlətməklə heç nəyə nail ola bilmərik. Gizlətdikcə bu bəla hamımıza təsir edəcək. Bilmək olmaz gələcəkdə kimin qapısını döyəcək. Bununla hamılıqla mübarizə aparmalıyıq”.
Bu fikirlər millət vəkili Fazil Mustafaya aiddir. Təkcə deputatın fikirləri deyil, ötəni ilin statistikası da “ağ ölüm”ün artıq azyaşlılara, yeniyetmələrə sirayət etməsini sübut edir.
“Narkotik istifadəçilərinin sayı artıb”
Respublika Narkoloji Mərkəzinin baş direktoru Orxan Cəfərov Azərbaycanda narkotik istifadəçilərinin sayının artdığını vurğulayıb: “2019-cu ildə qeydiyyatda olan narkotik istifadəçilərinin ümumi sayı 32 min 921 nəfər idisə, 2020-ci ildə 33 min 788, ötən il isə bu göstərici 34 min 602 nəfər təşkil edib”.
Statistikaya nəzər salsaq, görərik ki, 2019-cu ildə 641 qadın və 9 yeniyetmə, 2020-ci ildə müvafiq olaraq 618 qadın və 9 yeniyetmə, 2021-ci ildə isə 566 qadın və 14 yeniyetmə qeydiyyata alınıb.
“14-16 yaşlı yeniyetmələr müraciət edib”
Bakı Şəhər Narkoloji Mərkəzinin (BŞNM) direktoru Qalib Məmmədov bildirir ki, məktəblərdə narkotikdən istifadə halları, nadir də olsa, mövcuddur. 14-16 yaşlı yeniyetmələr arasında il ərzində BŞNM-nə 20-30 müraciət qeydə alınıb və bunlar, əsasən, oğlanlardır: “Konsultasiya üçün valideynlər azyaşlılarla birgə və ya yeniyetmələr özü müraciət edirlər. Valideynlər yeniyetmədə davranışın dəyişdiyini və şübhələndiklərini bildirirlər. Təəssüfedici məqam odur ki, valideynlərin əksəriyyəti bu halları gizlədir, həkimə müraciət etmirlər. Çünki narkotik maddələr və onların törətdiyi fəsadlar haqda məlumatsızdırlar”.
“Yeniyetməni pis yola çəkmək asandır”
Narkomaniyanın yaşının azalması səbəblərinə gəldikdə, mütəxəssis vurğulayır ki, yeniyetmələri pis yola çəkmək daha asandır: “Narkotik maddələri əldə etmək asanlaşıb. Sosial şəbəkələrdə bu haqda reklamlar gedir. Müasir yeniyetmələr formalaşmamış psixika ilə düzgün məlumat əldə etmədiklərinə görə, onları bu yola çəkmək daha asan olur. Valideynlər kifayət qədər diqqətli olmalı, övladını izləməlidirlər. Narkotik maddələrdən istifadə zamanı başlanğıc dövrlərdə yeniyetmələrin həyat ritmi dəyişir, davranışlarında kəskin dəyişiklik, məktəbdə dərs buraxmaları müşahidə olunur. Dərslərə həvəs azalır, yalançılıq artır, heç bir aydınlıq gətirmədən evdən pul tələbləri artır. Valideynlər övladlarında davranış dəyişikliyi gördükdə bunu gizlətməməli, əksinə həkimə, psixoloqa müraciət etməlidirlər”.
Hansı yeni metodlardan istifadə edilməlidir?
Narkomaniya tək bizdə deyil, bütün dünyada əsas problemlərdən biridir. Əbəs yerə “21-ci əsrin bəlası” adlandırılmır. Maarifləndirmə aparılır, bukletlər paylanılır, videoçarxlar çəkilir. Lakin azalma müşahidə olunmur. Ölkədə narkotiklərə qarşı mübarizənin yeni mərhələsi başlanmalıdır. Bəs nə etməli? Hansı yeni metodlardan istifadə edilməlidir? Günahkar təkcə ailələrdir?
Məsuliyyəti ailənin üstünə atmaq…
Narkoekspert Emil Maqalov deyir ki, heç bir ailə istəməz ki, övladı narkoman olsun. Bütün məsuliyyəti ailənin üstünə atmaq düzgün deyil: “Məktəblərdə psixoloq məsələsi ciddi problemdir. Hər 100 şagirddən birinə bir psixoloq verilməlidir. Biz hər şeyi ailənin üstünə atırıq. Ailə bacarmırsa, bu məsələni özbaşına buraxmaq olmaz. Kostyum geyinib, qalstuk taxıb videolar təqdim etməklə də bunun qarşısını ala bilmərik. Yeniyetmələrlə ayrı-ayrılıqda öz dillərində söhbət edilməlidir. Məktəblə valideyn əlaqəsi pozulub. Heç kim dərdini ictimailəşdirmək istəmir”.
“Narkodispanserlərdə yer yoxdur”
Ekspertin sözlərinə görə, ölkədə bu bəladan xilas olmaq üçün müalicə müəssisələrinin sayı həddən artıq azdır: “Tutaq ki, şəxsin narkotik istifadəçisi olduğu aşkarlandı, amma bir problem var ki, müalicə lazım gəldikdə narkodispanserlərdə yer yoxdur. Bakıda 5000 narkoman varsa, 400 yerimiz var. Hara müalicəyə göndərək? Öncə bunu həll etməliyik. Narkotik istifadəçiləri dispanserdə müalicə aldıqdan sonra reabilitasiya mərkəzlərinə yönləndirilməlidir. Belə mərkəzlər var, amma özəl sektordadır, bahalıdır və hər kəsin buna imkanı çatmır. Ona görə də dispanserdə müalicə alanların çox az hissəsi asılılıq vəziyyətindən çıxa bilir, qalanları yenidən narkotik istifadəçisinə çevrilir”.
Sərtləşdirmə, ölüm hökmü…
Ekspert vurğulayır ki, reabilitasiya mərkəzlərindəki xərcin, heç olmasa 50 faizini dövlət ödəməlidir: “Bəzi insanlar düşünür ki, çıxış yolu qanunları sərtləşdirməkdir. Bu, həll yolu deyil. Kubada ölüm hökmü var, amma ən çox da narkotik oradadır. İmkanı olmayanlar reabilitasiya mərkəzlərinə gedə bilmir. Xərclərin, heç olmasa 50 faizini dövlət ödəməlidir, 50 faizini də valideyn. Valideynlər uşaqda fərqli vəziyyət müşahidə edərsə, mütləq test etdirməlidirlər. Məsələn, insan qaşınır, onu yaralar basır, dişləri qaralır, tökülür, bir yerdə durmur, ağzına gələni danışır, gecələr yatmır, guya, kitab oxuyur, amma kitabı tərs tutur. Bunları müşahidə etdikdə, həkimə müraciət edin. Nə qədər tez bilsəniz, o qədər yaxşıdır”.
Aygün ƏZİZ
