Sağlamlıq anlayışı yalnız fiziki göstəricilərlə məhdudlaşmır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yanaşmasına görə sağlamlıq — insanın fiziki, psixoloji və sosial rifah halının vəhdətidir. Bu baxımdan, müalicə prosesi təkcə dərman preparatları və ya cərrahi müdaxilələrlə deyil, həm də həkim və xəstə arasında qurulan düzgün və sağlam ünsiyyətlə sıx şəkildə əlaqəlidir. Həkim–xəstə münasibətlərinin psixoloji aspektləri müalicənin effektivliyində mühüm rol oynayır.
1) Həkim və xəstə ünsiyyətinin əsas psixoloji prinsipləri
Həkim və xəstə arasında qurulan müsbət ünsiyyət müalicə prosesinin uğurunu artıran əsas amillərdəndir. Bu ünsiyyətin təməl prinsiplərinə empatiya, anlayış, etibarlılıq və hörmət daxildir. Həkim xəstəyə yalnız klinik bir hal kimi deyil, psixoloji və emosional ehtiyacları olan bir şəxs kimi yanaşmalıdır.
Empatiya — həkimin xəstənin emosiyalarını anlamağa çalışması və bu duyğulara uyğun davranmasıdır. Empatik yanaşma xəstənin özünü dəyərli və güvənli hiss etməsinə şərait yaradır. Elmi araşdırmalar göstərir ki, empatiya ilə yanaşılan xəstələr müalicəyə daha çox riayət edir, həkimin tövsiyələrinə daha açıq olur və müalicə nəticələrindən daha məmnun qalırlar.
2) Xəstənin psixoloji vəziyyəti və müalicəyə münasibəti
Xəstənin psixoloji durumu onun müalicəyə münasibətinə birbaşa təsir göstərir. Qorxu, narahatlıq, qeyri-müəyyənlik və depressiv əhval-ruhiyyə müalicəyə adaptasiyanı çətinləşdirə bilər. Psixoloji baxımdan hazırlıqsız olan xəstələrdə müalicəyə qarşı müqavimət, inamsızlıq və prosesdən yayınma halları müşahidə oluna bilər.
Bu nöqtədə həkimin rolu yalnız fiziki simptomları aradan qaldırmaq deyil, eyni zamanda xəstəyə psixoloji təhlükəsizlik hissi qazandırmaqdır. Açıq və şəffaf ünsiyyət, müalicə mərhələlərinin aydın izahı və xəstənin suallarına səbrlə cavab verilməsi narahatlığı əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Məlumatlı xəstə müalicə prosesinə daha fəal və şüurlu şəkildə qoşulur.
3) Psixososial faktorların müalicə prosesində rolu
Xəstənin sosial mühiti və emosional vəziyyəti də müalicənin gedişinə təsir edən mühüm faktorlardandır. Ailə dəstəyi, sosial münasibətlər, maddi və psixoloji stress səviyyəsi xəstənin sağalma prosesini sürətləndirə və ya ləngidə bilər.
Xəstəlik dövründə sosial dəstəyin azalması psixoloji yükü artırır. Bu səbəbdən həkimin xəstənin psixososial vəziyyətini dərk etməsi və bu amilləri nəzərə alması vacibdir. Bəzən fiziki simptomlardan daha çox psixoloji yorğunluq ön planda olur. Belə hallarda müalicə planına psixososial dəstək tədbirlərinin əlavə edilməsi ümumi sağlamlıq göstəricilərinin yaxşılaşmasına töhfə verir.
4) Psixoloji reabilitasiya və xəstəliklə mübarizə bacarığı
Psixoloji reabilitasiya xəstənin xəstəliklə emosional mübarizə aparma bacarığını gücləndirir. Fiziki sağalma ilə yanaşı, xəstənin psixoloji bərpası da diqqət mərkəzində olmalıdır. Xüsusilə xroniki və ağır xəstəliklər zamanı psixoloji dəstək müalicənin ayrılmaz hissəsinə çevrilir.
Bu mərhələdə həkim və psixoloqların əməkdaşlığı böyük əhəmiyyət daşıyır. Psixoterapiya, stresin idarə olunması üsulları, adaptasiya bacarıqlarının gücləndirilməsi xəstənin həyat keyfiyyətini yüksəldir və müalicəyə davamlılığını artırır.
5) Həkim–xəstə ünsiyyətinin psixoloji baxımdan təkmilləşdirilməsi yolları
Effektiv həkim–xəstə ünsiyyəti üçün aşağıdakı psixoloji istiqamətlər xüsusi önəm daşıyır:
Aktiv dinləmə: Xəstənin sözlərini kəsmədən, diqqətlə dinləmək və emosiyalarını anlamağa çalışmaq
Emosional dəstək: Xəstənin qorxu və narahatlıqlarını azaltmağa yönəlmiş yanaşma
Səbr və təşviq: Müalicə prosesinin zaman tələb etdiyini qəbul edərək xəstənin irəliləyişlərini dəyərləndirmək
Şəffaflıq: Müalicə ilə bağlı aydın və dürüst məlumat vermək
Həkim və xəstə arasındakı ünsiyyət yalnız tibbi nəticələrlə deyil, psixoloji reabilitasiya ilə də sıx əlaqəlidir. Xəstənin psixoloji vəziyyətini nəzərə alan, empatik və dəstəkverici yanaşma müalicənin effektivliyini artırır, xəstənin özünü güvənli hiss etməsinə şərait yaradır. Psixososial reabilitasiya yanaşması insanı yalnız fiziki cəhətdən deyil, bütövlükdə — bədən və ruh harmoniyası çərçivəsində sağaltmağı hədəfləyir. Müasir tibbin əsas məqsədi də məhz bu bütövlükdə sağlamlığı təmin etməkdir.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
