Şəhərlər bütün sakinləri onları tərk etdikdə xəyallara çevrilir. Bəzən yeni şəhərlərə heç kim gəlmir. İqtisadiyyatı sürətlə inkişaf edən ölkələrin hakimiyyət orqanları yeni şəhər və rayonların tikintisi üçün meqa layihələri təsdiqləyir, lakin çox hədəfləri vaxt səhv hesablayırlar. Asiya və Afrikanın cəngəlliklərində, çöllərində və səhralarında xarabalığa çevrilməyə məhkum olan şəhərlər vardır.

“Kabus” şəhərlərin tikilməsində Çin liderdir. Tikinti bumu səbəbindən ölkə boş yaşayış massivləri və yararsız hava limanları ilə dolub. Lakin inkişaf etməkdə olan dünyanın qalan hissəsi də heç də geridə deyil və bütün şərq yarımkürəsi qloballaşma və iqtisadi artımın “dəhşətli abidələri” ilə doludur.

Ordos (Çin)

Çinin ən böyük kabus şəhəri olan Ordos Daxili Monqolustan əyalətinin çölləri arasında yerləşir. 1990-cı illərdə rayonda böyük kömür ehtiyatları aşkar edilmiş və yerli sakinlər öz torpaqlarını iri şirkətlərə sataraq qısa zamanda varlanmışdılar. Əyalətdə iqtisadi inkişaf başladı, simvolu nəhəng Ordos şəhəri olmalı idi. Amma layihə həddindən artıq qiymətləndirilibmiş. Şəhərin öz hava limanı, məscidi və müasir incəsənət mərkəzi olmasına baxmayaraq, yeni sakinləri cəlb etmir. Bir neçə yüz min nəfər üçün nəzərdə tutulmuş qəsəbədə ərazinin yalnız 2%-i məskunlaşmışıb. Optimistlər investisiya kimi Ordosda mənzillər alırlar. Lakin bir çox ekspertlər Çin daşınmaz əmlak bazarının qaçılmaz çöküşünü proqnozlaşdırırlar. Ordosun bəzi əraziləri tikilməkdə davam edərkən, bəzi hissələri xarabalığa çevrilir.

Temza Taun (Çin)

Şanxaydan çox uzaqda ingilis şəhərinin xarabalıqları var. 2006-cı ildə Şanxayın Songjian bölgəsində kiçik bir ingilis şəhəri kimi dizayn edilmiş Temza Taun kəndinin tikintisi tamamlandı. Orada qırmızı kərpicdən tikilmiş evlər, qotik kilsəsi və qırmızı telefon qutuları var, lakin sakinləri yoxdur. Onlar şəhərin yaradılmasına 800 milyon ABŞ dollarına yaxın sərmayə qoyublar, amma sonda istədiklərini ala bilməyiblər. Temza Taun üçün nəzərdə tutulmuş orta təbəqə onu yaşayış yeri kimi deyil, toy fotoşəkilləri üçün fon kimi istifadə edir. Şəhərin küçələri və meydanları daim saxta Viktoriya memarlığı və tunc Ceyms Bond kimi heykəllər qarşısında fotolar çəkdirən yeni evlənənlərlə doludur.

Kral Abdullah maliyyə dairəsi (Ər-Riyad, Səudiyyə Ərəbistanı)

Səudiyyə Ərəbistanının yeni maliyyə mərkəzinə köçəcək kimsə yoxdur. Ərəb hakimiyyət orqanları 2006-cı ildə Ər-Riyadda biznes dairəsi yaratmaq planlarını açıqlamışdı. O, ümumi ofis sahəsi 900 min kvadratmetr olan 42 binadan ibarətdir. Bununla belə, ilk ofis mərkəzlərinin açılmasına altı ay qalmış binaların yalnız 10%-ni icarəyə vermək mümkün olub.

Orada həddən artıq çox tikinti işləri aparılıb: yeni ərazidə bütün Ər-Riyaddan üç dəfə çox ofis sahəsi var. Şəhərin bütün müəssisələri yeni tikililərə köçsə belə, ərazi yarısı da doldurula bilməz. Bundan əlavə, orada hər şey çox bahadır: böyük Səudiyyə bankları hətta qərara gəliblər ki, başqa ərazilərdə öz göydələnlərini tikmək daha sərfəli olar. Xaricilərə də ümid yoxdur. Dubaydan fərqli olaraq Ər-Riyadın bankları əsasən yerli şirkətlərlə işləyir.

Masdar (Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri)

BƏƏ-nin “yaşıl” Masdar şəhəri hələ tamamlanmayıb, lakin media artıq nizamlanma ilə bağlı problemlərdən danışır. Demək olar ki, 90 min günəş paneli sayəsində özünü enerji ilə təmin edən şəhərə indiyədək yalnız yeni Elm və Texnologiya İnstitutunun tələbələri gəlib. Masdarda maşın sürmək olmur və demək olar ki, mağaza yoxdur, ona görə də insanlar çoxlu mal almaq üçün başqa şəhərlərə getməli olur. Əbu-Dabi və Dubayın lüks prinsipi məsuliyyətlə əvəzlənib və görünür, bu, yerlilərin xoşuna gəlmir. BƏƏ hakimiyyəti 15 ildən sonra şəhər əhalisinin 100 min nəfərə qədər artacağını planlaşdırır. Amma layihə demək olar ki, başa çatsa da, Masdar hələ boşdur.

Nova Cidade de Quilamba (Anqola)

Çinlilər təkcə öz ölkələrində deyil, başqa yerlərdə də “kabus” şəhərlər tikirlər. Çinin “China International Trust” dövlət şirkəti Anqolanın paytaxtından 30 kilometr aralıda Nova Cidade de Quilamba şəhərini inşa edib. 750 səkkizmərtəbəli yaşayış binası, 12 məktəb və 100 ticarət obyekti 5 min hektar ərazini tutur və 3,5 milyard ABŞ dolları dəyərində tikilib.

Anqola hakimiyyəti xoşbəxt aktyorların paytaxtın peyk şəhərində daşınmaz əmlak almağı təklif etdiyi videolarla reklam kampaniyasına başlamışdı, lakin onun mövcudluğunun ilk ilində tərtibatçılar 2800 mənzildən yalnız 220-ni sata bildilər. Anqolada neft və qaz hasil edilsə də, ölkənin iqtisadi vəziyyəti körfəz ölkələri kimi çiçəklənən dövlətdən uzaqdır. Anqolada və onun gecəqonduların sıx yaşadığı paytaxtında əhalinin əksəriyyəti yoxsulluq içində yaşayır və çox az adam qiyməti 120000 dollardan başlayan mənzil ala bilir.

Naypyitau (Myanma)

Myanmanın yeni paytaxtı Naypyitau 2005-ci ildə təsis edilib. Ölkəni idarə edən hərbi xunta bütün dünya üçün tamamilə gözlənilmədən paytaxtı Yanqondan köçürmək qərarına gəlib. Versiyalar arasında hərbçilərin böyük izdihamdan qorxması və keçmiş paytaxtda mümkün etirazlar və birmalıların fəal şəkildə dinlədiyi astroloqların göstərişləri və s. var. Bir neçə illik tikinti və milyardlarla dollar sərmayə nəticəsində dəbdəbəli hökumət binaları, səkkiz zolaqlı magistral yollar, qolf meydançaları, ticarət mərkəzləri və cəngəllikdən yüksələn zooparkı olan bir şəhər yaradılıb.

Şayiələrə görə, dövlət qulluqçularına şəhər açıldıqdan sonra 48 saatdan gec olmayaraq şəhərə köçmək əmri verildi, lakin çox az adam məsləhətə əməl etdi. Bir neçə il ərzində bir neçə milyon insan üçün nəzərdə tutulmuş şəhər yarı boş halda qaldı: kasıb birmalıların doğma şəhərlərini tərk etmələrinin mənası yox idi və yalnız son illərdə siyasi rejimin demokratikləşməsi və sərhədlərin açılması sayəsində əhali yeni paytaxta axışdı. Hazırda Naypyitauda bir milyondan çox insan yaşayır və o, planetin ən sürətlə inkişaf edən on şəhərindən biridir.

Kijeong-dong (Koreya Xalq Demokratik Respublikası)

KXDR-da xüsusi olaraq kənd salınıb ki, boş qalsın. Kijeong-dong ərazisi Şimali və Cənubi Koreya arasında hərbisizləşdirilmiş zonada yerləşir. 1950-ci illərdə Koreya müharibəsindən sonra KXDR hakimiyyəti ondan təbliğat vasitəsi kimi istifadə etmək qərarına gəlib. Bu, Cənubi Koreya ərazisindən və eləcə dünyanın qalan hissəsindən görünən yeganə ərazidir və buna görə də nümunəvi görünməlidir.

Şimali Koreya hakimiyyətinin kənddə ölkənin adi vətəndaşlarının yaşadığına dair verdiyi zəmanətlərə baxmayaraq, yüksək keyfiyyətli optikanın köməyi ilə orada tikilən evlərin otaqsız olduğunu və pəncərələrində şüşənin olmadığını görmək olar. Kənddəki bütün binaların işıqları günün müəyyən saatlarında eyni vaxtda yanır. 1980-ci illərdə Kijeonq-donqda 270 kq ağırlığında KXDR bayrağı 160 metr hündürlüyü olan bayraq dirəyində quraşdırılıb və 2004-cü ilə qədər kənddə səsucaldanlar işləyərək, cənuba doğru təbliğat mətnləri yayımlanırdı.

Nubar Süleymanova