Hipertoniya – yüksək təzyiq xəstəliyidir. Əgər bu problem yarandısa, çox zaman xroniki hala keçir və insan ömür boyu onunla mübarizə aparıb, dərmanlarını qəbul edir.
Çox zaman səhvən elə bilirlər ki, təzyiqin səbəbi baş və ya ürəklə bağlıdır. Əslində isə hər təzyiq xəstəsinin öz səbəbi var.
“İki sahil” medicina.az-a istinadən arterial təzyiqin normadan yüksəlməsinin 3 əsas səbəbi və inkişaf mexanizmini təqdim edir.
Bütün təzyiq xəstələrinin məlumatlanması vacibdir ki, öz təzyiqlərinin səbəbini bilsinlər.
Hələ 3-4 il əvvələ kimi tibb təzyiqdən əziyyət çəkən xəstəyə birinci şikayətdən sonra müəyyən sinfə məxsus və bir qədər yüngül tərkibli dərman təyin edirdilər. O effektsiz olduqda isə başqa dərmana keçirdilər, beləcə sadəcə dərmanlar və dozaları dəyişirdi.
Zamanla bu yanaşma və müalicənin yanlış olduğu, həkimi də, xəstəni də çarəsiz vəziyyətə gətirdiyi sübut olundu.
Təzyiq mədədə yara xəstəliyi deyil ki, konkret müalicə protokolu və buna uyğun müasir bir neçə dərmanı verib yaranın vəziyyətinə baxasan.
Təzyiq xəstəsində hər pasiyentinin özünün səbəbi, mexanizmi və fərdi tənzimləyici sxemi var. Ona uyğun dərman seçmək isə çətindir.
Xəstədə təzyiqin nədən qaynaqlandığını və 3 mexanizmdən hansının baş verdiyini tapıb, ona uyğun müalicə seçilməlidir.
Beləliklə, yüksək təzyiqin 3 əsas yaranma mexanizmi var.
1. Adrenalin əsaslı – simpatik adrenalin
2. Böyrək – renin anqiotenzin
3. Duz-maye balansı
1. Adrenalin mexanizmində səbəbkar orqan böyrəküstü vəziləridir. Onların hasil etdiyi adrenalin miqdarı və ürək-damar sisteminə təsirindən təzyiq yüksələ bilər.
Bu təzyiqin xarakter əlamətləri:
– Daha çox gənc yaşlılarda olur
– Təzyiqin ancaq yuxarı həddi – yəni sistolik təzyiq yüksəlmiş olur
– Ürək ritmi, nəbz sürətlənir
– Ürək müayinəsində ürək atımı yüksəkdir
– Ovuclar, dabanlar buz kimi olur
– Nevroz, təşvişli, emosional, gərgin olurlar
– Təzyiqlərinin qalxdığını ürəkdə narahatlıqla hiss edirlər – sıxılma, yanma, döyüntünün artması, çırpınma
Necə müalicə edilir:
İlk olaraq beta adrenoblokator dərmanlarla (bisoprolol, metoprolol və s) başlanılır. Bu sinifdən olan dərmanlar adrenalinin ürəyə atışını blok edir. Böyrəküstü vəzilər həmişəki kimi adrenalini yüksək hasil etsə də, ürək bunu görmür, hiss etmir.
Beta blokatorlar bəzən bronx spazm, öskürək, kişilərdə cinsi disfunksiya, ereksiya pozulması yaradır. Ona görə gənc, yeni evlənən, ata olmağa hazırlaşan kişilərə ehtiyatla təyin edilir.
Həyat tərzi:
Dərmandan əlavə müntəzəm fiziki iş, idman, iş və istirahət rejiminin tənzimlənməsi, zərərli vərdişlərdən imtina, yaxşı yuxu, gəzmək
2. Böyrək mənşəli mexanizm – böyrəklərdə hasil olan renin adlı hormonun hiper çoxluğundan təzyiqin yüsksəlməsidir. Renin damarların tonusunu çox artırır.
Əsas əlamətləri:
– Orta yaşda insanlarda çox olur
– Həm sistolik – yuxarı, hər də diastolik aşağı təzyiq artır
– Nəbz normada olur
– Ürək USM-də normaldır
– Daban və əllər istidir, normaldır
– Xəstə təzyiqinin artdığını başında, ənsədə ağrı, sıxılma ilə hiss edir
Necə müalicə olunur:
APF ingibitorlaı – enalapril, ramipril və s və ya sartanlar – valsartan, azilsartan ilə başlayır. Effekt olmadıqda kalsium antaqonistləri əlavə olunur: Ampodipin, felodipin və s. Bu dərmanlar rininin damarlara təsirini azaldır
Kriz zamanı nə etməli:
Dil altına kaptopril dərman qoyulur.
3. Bədəndə artıq mayenin toplanması, su duz maye balansının pozulması
Bu təzyiqin əlamətləri:
– Pasiyentlər 50-60 yaş üzəri olur
– Həm aşağı, həm yuxarı təzyiq rəqəmləri, daha çox yuxarı göstərici artır
– Puls normadadır
– ürək atımı fraksiyası UZİ-də aşağı sərhəddədir
– Daban və oruclar istidir
– Piylənmə, bel hissənin ölçüsünün artması
– Ayaqlarda, əldə şişkinlik, ödem
– Xəstə adətən başında sıxılma, yanma, gözlərdə ağrı, yəni başdan təzyiqinin qalxdığını hiss edir
Necə müalicə edilir?
– Əsas dərmanlar sidikqovuculardır – hidroxlortiazid, torasemid – bunlar digər sinif dərmanlarla birgə təyin edilir
– Xörək duzu, duzlu qidalar, alkoqol, şəkər, yağların qəbulu azaldılır
Kriz zamanı hər hansı güclü sidikqovucu içilir. Məsələn: furasemid.
Klassik təzyiq inkişafı: əvvəl bir az gənc yaşda adrenalin mexanizmi ilə başlayır, sonra buna böyrək qoşulur, gec mərhələdə maye durğunluğu olur.
Hazırda bir xəstədə eyni zamanda 2 mexanizmin olması aşkarlanması halları çoxdur. Buna qarışıq hipertenziya deyilir.
Ona görə də hər təzyiq xəstəsinin dərmanı, müalicəsi eyni ola bilməz.
Burdan belə nəticəyə gəlinir:
– Tanış, qohum, dost, aptekdə işçi məsləhəti ilə özünü müalicə, dərman təyini, dərman qəbul etmək olmaz. Ona görə çox xəstələr dərmanın təsir etmədiyini deyir
– Birinci dəfə təyin edilən müalicənin illərlə və həmişəlik effektiv olması demək deyil. Müalicələr dəyişə bilər
– Təzyiq əgər son 1 ayda daim normadan yüksəlibsə, deməli, dərhal müalicəsinə başlanmalıdır. Aylarla gözləmək olmaz.
Nərminə Abbasova
Mayomed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi
