Ailə, insan həyatının əsas dayaq nöqtələrindən biridir və burada yaranan münaqişələr, təkcə ailə üzvlərinin şəxsi münasibətlərini deyil, həm də geniş sosial və mədəni kontekstdəki dinamikaları təsir edir. Ailədəki kişilər, əsasən güc və rəhbərlik rollarına sahib olmaları ilə tanınır, amma zaman keçdikcə, onların ailə içindəki rolu dəyişməkdədir. Bu dəyişikliklər, xüsusən münaqişə hallarında əhəmiyyətli bir rol oynayır. Kişilərin ailə içindəki rolu və onların münaqişələrə yanaşması arasında sıx bir əlaqə mövcuddur. Məqalədə, kişilərin ailədəki rollarının münaqişələrə necə təsir etdiyini və bu təsirlərin fərqli ailə strukturlarında necə fərqləndiyini araşdıracağıq.
1) Kişilərin ailədəki ənənəvi rolları və münaqişələrə təsiri
Ənənəvi ailə modelində, kişi əsas təminatçı və ailənin başçısı kimi çıxış edir. Bu vəziyyət, ailədaxili strukturu müəyyən edir və müəyyən münaqişə növlərinin yaranmasına səbəb ola bilər. Kişilərin bu rəhbərlik roluna yüksək təzyiqlər, onların evdəki liderlik, qərar qəbul etmə və sərbəstlik məsələlərində müxtəlif problemlərlə üzləşməsinə gətirib çıxara bilər. Əgər kişi evdəki bütün qərarları özü qəbul edirsə və qadına və ya digər ailə üzvlərinə məhdud yer verir, bu, bir tərəfdən münaqişə yarada bilər. Eyni zamanda, kişi evdə təminatçı və qoruyucu rolunda olduğu üçün, onunla əlaqəli münaqişələrdə həll yolları tapmaq çətinləşə bilər.
Ənənəvi rolların sərt tətbiqi, həm də kişilərin duyğusal ifadə formalarını məhdudlaşdıra bilər. Kişilər, cəmiyyət tərəfindən daha “möhkəm” və “duyğusuz” olmaları gözlənən bir rol oynayırsa, onlar duyğusal çətinlikləri və münaqişələri sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Bu, ailədə baş verən münaqişələrin daha da böyüməsinə və ya həll olunmadan qalmasına səbəb ola bilər.
2) Ailədəki kişilərin rolunun dəyişməsi və münaqişə dinamikaları
Son illərdə, xüsusilə müasir ailə strukturlarında kişilərin rolunda əhəmiyyətli dəyişikliklər baş vermişdir. İqtisadi, sosial və mədəni dəyişikliklər nəticəsində, kişilər daha çox bərabərhüquqlu və emosional dəstəyi güclü olan partnyorlar kimi ailələrdə iştirak etməyə başlamışlar. Bu dəyişikliklər, bəzi münaqişələrin azalmasına və həllinə kömək edə bilər. Məsələn, kişi iş yerindəki gərginliklərdən və ya kariyerasında baş verən çətinliklərdən evdə daha çox danışır və bu, qarşılıqlı anlayışı artırır.
Bununla yanaşı, ailədəki qadınlarla daha bərabər münasibətlər qurulması, kişilər üzərində fərqli bir təzyiq yarada bilər. Kişilər, əvvəlki ənənəvi “güclü” imici ilə müqayisədə daha çox duyğusal açıqlıq və yaxud evdəki işi bərabər bölüşməklə bağlı gözləntilərlə qarşılaşır. Bu, onlarda bəzən hətta qeyri-müəyyənlik hissi və münaqişələr yarada bilər. Evlilikdə və ailə daxilində kişilər, həmçinin valideynlik məsuliyyətlərini daha çox öz üzərlərinə götürməyə başlayırlar, amma bu da yeni növ münaqişələrə səbəb ola bilər. Ailə içi iş bölüşdürülməsi məsələlərində yaranan gərginliklər və ya kişilərin öz yeni roluna uyğunlaşmağa çalışarkən yaşadığı çətinliklər münaqişələri artıra bilər.
3) Kişilərin emosional ifadə formaları və münaqişələrin həlli
Kişilərin emosional ifadə formaları və onların münaqişələrə yanaşma tərzi çox vaxt mübahisə mövzusu olur. Ənənəvi olaraq, kişilər duyğusal açıqlıqdan uzaq durmağa çalışır, bu da münaqişələrin uzanmasına səbəb ola bilər. Kişilər öz hisslərini nümayiş etdirməkdə çətinlik çəkdikdə, münaqişə həlli prosesi daha da çətinləşə bilər. Çox vaxt kişilər, xüsusilə evlilik və ya ailədaxili münasibətlərdə, danışmaq və ya problemin üzərinə getmək yerinə, vəziyyətləri “sakitləşdirməyi” seçirlər. Bu cür davranış, qarşı tərəfi narazı sala bilər və münaqişənin daha da böyüməsinə yol aça bilər.
Ancaq kişilərin daha açıq və həssas yanaşma göstərməsi, ailədaxili münaqişələrin konstruktiv şəkildə həllinə kömək edə bilər. Ailədəki kişi, duyğusal dəstək və anlaşma təmin edən bir tərəfdaş olduqda, tərəfdaşlar arasındakı münaqişələr daha asan həll oluna bilər.
4) Münaqişə həllində kişilərin cəmiyyətdəki rolunun əhəmiyyəti
Kişilərin ailə içindəki rolu, yalnız fərdi münasibətlərin nəticəsi deyil, həm də cəmiyyətin onlara verdiyi roldan asılıdır. Cəmiyyət, kişilərin rolunu hələ də müəyyən ölçüdə təzyiq altında saxlayır. Ailə içindəki münaqişələrin yaranması, həm də bu cəmiyyətin kişilərə qoyduğu müəyyən tələblərin nəticəsidir. Kişilər, ailədə liderlik etməkdən və başçı olmaqdan başqa, sosial normlara uyğun olaraq ailə daxilində qərar qəbul etmə prosesinə təzyiq altında olurlar. Bu təzyiqlər münaqişələrə yol aça bilər.
Bundan əlavə, kişilərin ailədəki qərarları təkbaşına qəbul etmə praktikasının dəyişməsi, cəmiyyətin dəyişən gözləntiləri ilə bağlı bir nəticədir. Əgər kişi evdə daha bərabərhüquqlu bir şəkildə iştirak edirsə, o zaman evdəki liderlik məsələləri də daha çox qarşılıqlı razılaşmalarla həll oluna bilər. Bu cür yanaşmalar, ailədaxili münaqişələrin daha asan həllini təmin edə bilər.
Hazırladı: UĞUR
