“Barmaqlarda qıcıolmalar, donmalar və baş ağrıları qan qatılaşmasının əlaməti ola bilər. Qanın qatılaşması qan axınının sürətinin damarlarda azalmasından xəbər verir. Qanın qatılaşmasının digər fərqləndirici xüsusiyyəti qandan analiz götürülən zaman onun sürətli laxtalanmasıdır”.

Bunu oxucularımızı qanın laxtalanması, laxtalanmanın yaratdığı xəstəliklərlə bağlı məlumatlandıran Mayomed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi Nərminə Abbasova bildirir.

Qanın “maye”dən (plazma) və müxtəlif hüceyrələrdən (leykositlər, eritrositlər, trombositlər və s.) ibarət olduğunu deyən terapevt bildirdi ki, hüceyrələr qana müəyyən qatılıq verir. Və bu qatılıq müxtəlif səbəblərə, məsələn susuzlaşma, bəzi xəstəliklər və sairə görə artdıqda, qanın daşınma funksiyası pozulur. Nəticədə qan orqan və sistemləri oksigenlə daha pis təmin edir. Bu isə müxtəlif pozulmaların inkişafına təkan verir:

“Eyni zamanda, vacib orqanların kiçik damarları mikrosirkulyasiya pozğunluğuna məruz qalır. Beləliklə, tromboz ürək, beyin, böyrəklər, ağciyərlərdə yaranır, infarkt, insult, ağciyər emboliyası təhlükəsi yaradır. Bəzi dərman preparatlarının qəbulu, məsələn, hamiləlik əleyhinə dərmanların qəbulu da qanın qatılığını artırır. Qanın qatı olması xəstəlik olmasa da müxtəlif pozulmaların səbəbi ola bilər. Bu səbəbdən hiperkoaqulyasiya aşkar olunduqda, bunun səbəbi araşdırılır və xəstəyə xüsusi qandurulaşdırıcılar təyin edilir”.

Nərminə xanım qeyd etdi ki, qanın laxtalanması hər hansısa zədələr baş verdikdə həddindən artıq qanaxmanın qarşısını almaq üçün vacib olan mürəkkəb fizioloji prosesdir. Onun sözlərinə görə, bu mürəkkəb mexanizm qanda müxtəlif laxtalanma faktorları, trombositlər və zülallarla tənzimlənən bir sıra prosesləri əhatə edir:

“Laxtalanma prosesi üç əsas mərhələyə bölünür: vazokonstriksiya, trombosit tıxacının əmələ gəlməsi və laxtalanma. Damar spazmı qan damarlarının zədələnməsinə dərhal cavabdır, damarların daralmasına səbəb olur, qan itkisini minimuma endirir. Sonradan trombositlərin tıxacının əmələ gəlməsi baş verir, burada trombositlər zədələnmiş yerdəki açıq kollagen liflərinə yapışaraq müvəqqəti möhür yaradır. Bu trombositlər daha çox trombosit cəlb edən kimyəvi maddələr buraxır və tıxacın sabitliyini artırır. Son mərhələ laxtalanma, fibrinogenin fibrin liflərinə çevrilməsinə səbəb olan biokimyəvi reaksiyaların kaskadını əhatə edir. Fibrin sapları trombosit tıxacından keçir və onu daha davamlı laxtaya çevirir. Qan laxtası yaradan qanaxmanı dayandırdıqdan sonra, fibrinolitik sistem onu plazmin kimi fermentlərin təsiri ilə həll edir”.

Həkim deyir ki, qanın laxtalanması sağ qalmaq üçün çox vacib olsa da, bu sistemdə olan pozğunğunluqlar tromboza və ya qanaxma pozğunluğuna səbəb ola bilər ki, bunun da ciddi fəsadları olur. Qan laxtalanmasının səbəb olduğu ağırlaşmalara gəlincə, Nərminə xanımın sözlərinə görə, qan laxtalanmaları laxtalanmanın olduğu yerdə və bədənin digər hissələrinə qopub getməsindən asılı olaraq müxtəlif ağırlaşmalara səbəb olur:

“Laxtalanma ilə əlaqəli bəzi ümumi ağırlaşmalara Dərin Vena Trombozu, Aciyər emboliyası, İnsult, ürək çatışmazlığı, Periferik Arteriya Xəstəliyi, Orqan zədələnməsi, Xroniki Venöz Çatışmazlıq daxildir. Qeyd edim ki, Dərin Vena Trombozu dərin damarlarda, adətən ayaqlarda qan laxtalanması meydana gəldiyi zaman baş verir. Dərin vena trombozu olarsa həmin nahiyədə şişlik, ağrı və həssaslığa səbəb ola bilər. Əgər laxta yerindən çıxıb ağciyərlərə gedərsə, bu hal pulmonar emboliya kimi tanınan həyati təhlükəli vəziyyətə də səbəb ola bilər. Ağciyər emboliyasına gəlincə, ağciyərlərə gedən qan laxtası pulmonar arteriyaları bağlaya bilər və ağciyər emboliyasına səbəb ola bilər. Ağciyər emboliuasının simptomlarına qəfil nəfəs darlığı, sinə ağrısı, sürətli ürək döyüntüsü və qanlı öskürək daxildir. Ona vaxtında müalicə edilmədikdə ölümlə nəticələ bilər. Beyni qidalandıran arteriyalarda qan laxtalanması isə insulta səbəb ola bilər. Qan laxtasının yerindən və ölçüsündən asılı olaraq, insult müxtəlif nevroloji çatışmazlıqlara, o cümlədən iflic, danışma pozğunluğu və ya idrak problemləri ilə nəticələnən vəziyyətə gətirib çıxara bilər.

Oxucularımızın diqqətinə onu da çatdırmaq istərdim ki, koronar arteriyalara qan axınına mane olan laxtalar ürəyin qan təchizatının pozulmasına səbəb olur. Bu, ürək əzələsinin zədələnməsi, sinə ağrısı, nəfəs darlığı və digər ürək simptomlarla özünü göstərir. Bu, tibbi dildə Miokard infarktı adlanır”.

Nərminə xanım vurğuladı ki, Periferik Arteriya Xəstəliyi zamanı nahiyələri qidalandıran arteriyalarda qanın laxtalanması fərddə periferik arteriya xəstəliyinin yaranması ilə nəticələnir. Onun sözlərinə görə, bu vəziyyət həmin nahiyədəki ətraflarda ağrı, uyuşma və qan dövranının pozulmasına səbəb ola bilər. Həkim deyir ki, orqan zədələnməsi zamanı isə qan laxtalanmaları böyrəklər və ya bağırsaqlar kimi digər orqanlara da təsir göstərərək orqan zədələnməsinə və disfunksiyaya səbəb ola bilər. Xroniki Venöz Çatışmazlığına gəlincə, Nərminə xanım bildirdi ki, damarlarda təkrarlanan və ya həll olunmamış qan laxtalanması xroniki venoz çatışmazlığa səbəb ola bilər ki, bu da ayaqların şişməsi, dəridə dəyişikliklərə və xoralar kimi simptomlara səbəb olur:

“Bu ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün qan laxtalanmasının simptomlarından xəbərdar olmaq və vaxtında kardioloqa müraciət etmək mütləqdir. Bizim əsasən qarşılaşdığımız sual qan laxtalanmasının kimlər üçün riskli olması ilə bağlıdır. Bir neçə faktor var ki, onların fərddə olması onda qan laxtalanması riskini artırır. Ümumi risk faktorlarından bəzilərinə yaş, piylənmə, siqaret çəkmək, tibbi şərtlər, cərrahiyyə və travma, hormonal amillər, bəzi dərmanlar, xroniki xəstəliklər daxildir.
Qan laxtalanma riski yaşla artmağa meylli olduğu üçün yaşlı insanların bu problemlərlə qarşılaşması daha çoxdur. Həddindən çox artıq çəki və ya piylənmə qan laxtalanma riskini artıra bilər. Eyni zamanda, siqaret çəkmək qan damarlarına zərər verdiyinə görə laxtalanma riskini də artırır. Xərçəng, otoimmün xəstəliklər və iltihablı vəziyyətlər kimi bəzi tibbi şərtlər isə qan laxtalanma riskini artıra bilər. Digər tərəfdən, ağır cərrahiyyə, xüsusilə də oynaq dəyişdirmə əməliyyatı və travmatik zədələr fərddə qan laxtalanma riskini artırır. Hamiləlik, doğuş və doğum nəzarət həblərinin və ya hormon əvəzedicilərin istifadəsi ilə əlaqəli olaraq yaranan hormonal dəyişikliklər də qan laxtalanmasına təsir göstərə bilər. Qeyd edim ki, oral kontraseptivlər, hormon əvəzedici terapiya və xərçəng müalicəsində istifadə olunan bəzi dərmanlar qan laxtalanma riskini artıra bilər. Bütün bunlarla yanaşı diabet və ürək-damar xəstəlikləri kimi hallar qan laxtalanma riskinin artmasına kömək edə bilər”.

Ailə həkimi vurğuladı ki, bir və ya daha çox risk faktoruna malik olmaq mütləq bir insanda qan laxtalanmasını inkişaf etdirəcəyi demək deyil. Onun sözlərinə görə, aşkar risk faktorları olmayan şəxslər də qan laxtalanma pozğunluqlarını yaşaya bilərlər. Qan laxtalanmasının müalicəsinə diqqət çəkən Nərminə xanım bildirdi ki, laxtalanmanın müalicəsi müxtəlif amillərdən, o cümlədən laxtanın yeri və ölçüsündən, fərdin ümumi sağlamlığından və hər hansı əsas tibbi vəziyyətin mövcudluğundan asılıdır.