Nikah, cəmiyyətin təməlini təşkil edən ən mühüm institutlardan biridir. Hüquq baxımından nikah yalnız şəxsi bir əlaqə deyil, həm də müvafiq hüquqi normalarla tənzimlənən bir müstəsna münasibət formasıdır. Nikahın hüquqi tərəfləri, tərəflərin qarşılıqlı hüquq və vəzifələrini müəyyən edir, həmçinin cəmiyyətin sosial strukturunu qoruyur. Bu yazıda, nikahın hüquqi aspektlərini – qeydiyyat prosesini, hüquqi və maddi məsuliyyətləri daha yaxından nəzərdən keçirəcəyik.

1. Nikahın hüquqi qeydiyyatı

Nikahın hüquqi cəhətdən tanınması və etibarlı sayılması üçün müəyyən prosedurlar mövcuddur. Ailə Məcəlləsinə görə, nikahın hüquqi qüvvəyə minməsi üçün, tərəflər arasında müvafiq dövlət orqanında nikahın qeydiyyatı həyata keçirilməlidir. Bu proses, yalnız nikahın tərəflər arasında şəxsi razılıqla yox, həm də hüquqi qaydalara uyğun olaraq dövlətin müdaxiləsi ilə baş verir.

Nikahın qeydiyyatı iki tərəfin (kişinin və qadının) qanuni hüquqlarını müəyyənləşdirən rəsmi bir aktdır. Bu, cəmiyyətdə nikahın tanınmasını və ona hüquqi əhəmiyyət verməyini təmin edir. Nikahın qeydə alınmaması, nikahın hüquqi baxımdan tanınmaması ilə nəticələnə bilər və bu da bir çox hüquqi problemə yol aça bilər. Nəticə etibarilə, nikahın qeydiyyatı həm şəxsi, həm də cəmiyyətə aid hüquqi mühafizə təmin edir.

2. Nikahın hüquqi məsuliyyətləri

Nikahın tərəflərinə həm hüquqlar, həm də vəzifələr təqdim edir. Bu hüquqlar arasında bir-birinə qarşı qarşılıqlı dəstək və hörmət, birgə yaşayış və uşaq tərbiyəsi hüququnu qeyd etmək olar. Eyni zamanda, tərəflər nikah vasitəsilə müəyyən hüquqi məsuliyyətlər də daşıyırlar.

Nikahın hüquqi məsuliyyətləri, əsasən iki formada olur: şəxsi və maddi məsuliyyətlər. Şəxsi məsuliyyətlər, tərəflərin bir-birinə qarşı göstərdikləri qayğı və hörməti əhatə edir. Bu, həm də hər bir tərəfin digərinə qarşı dürüstlük, sadiqlik və əməkdaşlıq göstərmə vəzifəsini daşımasını nəzərdə tutur. Həmçinin, tərəflərin müvafiq məhkəmə qərarlarına və hüquqi tələblərə riayət etmələri də bu məsuliyyətə daxildir.

Eyni zamanda, nikahın hüquqi məsuliyyətləri həm də övladların tərbiyəsi və təminatı ilə bağlıdır. Nikahdan doğan uşaqların valideynlərə qarşı olan hüquqları, uşağın təhsil haqqı, sağlamlıq xidmətləri və digər sosial təminatlar da valideynlərin hüquqi məsuliyyətlərindəndir.

3. Nikahın maddi məsuliyyətləri

Nikahda maddi məsuliyyətlər də mühüm rol oynayır. Bu məsuliyyətlər, hər bir tərəfin nikahdan doğan iqtisadi yükümlülüklərini əhatə edir. Maddi məsuliyyətlər, adətən, ailə büdcəsinin idarə edilməsi, maddi təminatın təmin edilməsi və övladların təhsil, sağlamlıq və digər ehtiyaclarının ödənməsi ilə bağlıdır.

Ailə Məcəlləsinə əsasən, nikahda tərəflər arasında maddi məsuliyyətlər bərabərdir. Bu, həmçinin ailə üzvləri arasında gəlir və xərclərin düzgün paylaşdırılmasını tələb edir. Məsələn, nikahda bir tərəf digərinə qarşı maddi dəstək göstərməli, birgə gəlirlərdən ailənin digər üzvlərinin ehtiyaclarını ödəmək məsuliyyətini daşıyır.

Boşanma və ya ayrı-seçkilik hallarında maddi məsuliyyətlərin düzgün müəyyənləşdirilməsi də vacibdir. Bu vəziyyətlərdə, tərəflərin bir-birinə qarşı maddi məsuliyyətləri, məsələn, aliment ödənişləri, uşaqların saxlanılması ilə bağlı xərclər və mülkiyyətin bölüşdürülməsi məsələləri ətrafında müəyyən edilir.

4. Nikahın hüquqi və maddi nəticələri

Nikahın hüquqi və maddi nəticələri bir-birini tamamlayan və həyatın müxtəlif sahələrində təzahür edən məsələlərdir. Nikahın hüquqi nəticələrindən biri, tərəflərin bir-birinə qarşı hüquqi məsuliyyət daşımasıdır. Bu, həm şəxsi münasibətləri, həm də iqtisadi məsələləri əhatə edir. Tərəflər nikah daxilində müxtəlif hüquqi qərarlar qəbul edir, məsələn, mülkiyyətin bölüşdürülməsi, uşaqların tərbiyəsi və digər şəxsi qərarlar.

Maddi məsuliyyət isə ailənin maddi vəziyyətini tənzimləyən bir amildir. Hər iki tərəf nikah daxilində müəyyən maddi məsələlərə nəzarət edir və bu məsələlərə görə bir-birinə qarşı məsuliyyət daşıyır. Tərəflər arasında mülkiyyətin bölüşdürülməsi, nafaka və digər maddi məsələlər boşanma və ya ailə daxili mübahisələr zamanı müvafiq məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilə bilər.

Hüquqşünas Fidan Qarayeva