İnsan nitqinin qeybət etmək istəyindən yarandığını bilirsinizmi? Bu, gülməli görünə bilər, lakin bir çox elmi araşdırmalar bu nəzəriyyəni dəstəkləyir. Düzünü desəm, heç vaxt insan nitqinin və bir çox dillərin necə meydana gəldiyini düşünməmişəm. Görünür, bu, təbii bir məsələdir. Bəs, sapiensin düşünməsinə və ünsiyyət qurmasına nə səbəb olub?
Nitqin yaranmasına qədər ilkin insanlar müasir insan üçün anlaşılmaz jest və səslərdən istifadə edirdilər. Yəqin ki, fəryad və ya əl dalğası (başqa sözlə, siqnal) bütöv bir cümləni nəzərdə tuturdu (“Mamont yaxınlaşır! Kim bacarır, özünü xilas etsin!”). Heç kəs ətrafdakı reallığı bəzi sözlərlə təsvir etməyi düşünmürdü. Lakin 70.000-30.000 il əvvəl insan beynini dəyişdirən təsadüfi genetik mutasiyalar baş verdi. Homo sapiens şifahi dildən istifadə edərək ünsiyyət qurmaq bacarığına yiyələnmişdir.
Mövcud nəzəriyyəyə, insan nitqinin başqalarını təhlükə barəsində xəbərdar etmək üçün ortaya çıxmasıyla yanaşı, dedi-qodu nəzəriyyəsidə yaranır.Və bir çox cəhətdən dil həqiqətən insanların kiminsə haqqında qeybət etmək sevgisindən yaranıb. Göründüyü kimi, bu xarakter xüsusiyyəti qədim zamanlardan bəri ötürülür. Qədim insanlar isə mamontların, bizonların və digər təhlükəli heyvanların harada yaşadığı barədə kifayət qədər məlumata malik deyildilər. Biz sosial varlıqlarıq və bizə sosial məlumat lazımdır. Yəni biz təkcə ətrafımızdakı dünya ilə deyil, bizim kimi digər insanlarla da maraqlanırıq. Kimin kimə nifrət etdiyini, kimin kiminlə yatdığını, kimə güvənə biləcəyini və kimə bilməyəcəyini və s. öyrənmək daha maraqlı və daha vacib idi.
Bir insan həmişə başqalarını müzakirə edir. “ Mən belə deyiləm. Mənim üçün önəmli olan mənim həyatımdır” deyirlər və qeybətə nifrət edənlər. Bu, doğru deyil. İnsan təbiəti elədir ki, bizi təkcə öz həyatımız maraqlandırmır. Sizcə, tarix kafedrasının ziyalı professorları tənəffüs zamanı dünya müharibələrinin səbəblərini müzakirə edirlər? Yox, onlar həmkarları ilə müdir arasındakı davadan “danışırlar”.
Qeybət hər zaman olub və olacaq. Media biznesi ilə məşğul olanlar bilirlər ki, istənilən nəşrin və ya teleradio verilişinin uğuru məzmunundan asılıdır. Beləliklə, məsələn, siyasəti və ya məşhur insanların şəxsi həyatını… dedi-qodu kimi mövzusu etmək ən asanıdır. Onlar fərqlidirlər və hər birinin öz auditoriyası var, lakin tək bir prinsip hər yerdə işləyir.
Qeybəti necə aradan qaldırmaq olar? Heç cür. Hər bir insanın vicdanından asılıdır, nə haqqında dedi-qodu etdiyi və onunla necə əlaqəli olduğu. Axı, siz münaqişəni işdə müzakirə edə bilərsiniz və fasilə bitdikdə isə beş dəqiqə əvvəl baş verənlərə tamamilə məhəl qoymayaraq, sakitcə işinizə davam edin. Qeybət və paxıllıq edə bilərsiniz, lovğalana bilərsiniz, amma bu, yaxşı nəticələnməyəcək. Əslində, bunun sizdən başqa heç kəsə zərəri yoxdur.
Aysel Bayramova
