Son illərdə Azərbaycanda bir çox televiziya kanallarında müxtəlif mövzular üzrə canlı efirdə müzakirələr və debatlar aparılır. Bu verilişlərdə isə “ekspertlər” tez-tez çıxış edirlər. Lakin, çox vaxt bu ekspertlər həqiqətən sahələrində dərin bilik və təcrübəyə sahib olan şəxslər deyillər. Həmin şəxslərin ekspert statusu, cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmır və bir sıra vacib suallar yaranır.

“Ekspert” termini və həqiqətə uyğunluğu

Bir çox hallarda, telekanalların və verilişlərin rəhbərləri öz proqramlarını izləyicilərə daha cəlbedici etmək məqsədilə, hər hansı bir mövzuya dair “ekspert” statusu ilə tanınan şəxsləri dəvət edirlər. Lakin bu şəxslərin əksəriyyəti adətən öz sahələrində müvafiq akademik təhsil almış və ya praktiki təcrübəyə malik olmayan insanlardır. Bu da izləyicilərdə çaşqınlıq və narazılıq yaradır.

Ekspertin əsas xüsusiyyətləri arasında müvafiq sahədə geniş və dərin biliklərə malik olmaq, elmi və praktik təcrübəsi olması, həmçinin obyektiv və peşəkar yanaşma nümayiş etdirməsi dayanır. Təəssüf ki, bu şərtləri yerinə yetirən çox az sayda insan televiziya proqramlarında çıxış edir.

Həqiqi ekspertlər ilə “şoumen”lər arasındakı fərq

Bəzən ekspert olaraq dəvət olunan şəxslər, əslində, daha çox “şoumen” və ya populyar simalar olurlar. Onlar sosial şəbəkələrdə məşhurdurlar və verilişə sadəcə özləri ilə bağlı tamaşaçı cəlb etmək məqsədini güdürlər. Bu cür şəxslərin bilik və təcrübələri isə çox vaxt çox səthi və qeyri-obyektiv olur. Hətta onlar, müzakirə etdikləri mövzulara dair səhv məlumatlar verə, cəmiyyətin yanlış istiqamətə yönəlməsinə səbəb ola bilərlər.

Bu cür hallar xüsusilə ciddi sosial və iqtisadi mövzular, səhiyyə, hüquq, elm və texnologiya sahələrində daha ciddi nəticələr doğura bilər. Səhv və yanıltıcı məlumatların yayılması insanların qərar vermə qabiliyyətini poza və ümumilikdə cəmiyyətin inkişafını yavaşlada bilər.

Media və televiziyanın məsuliyyəti

Televiziya kanalları və media orqanları bu məsuliyyəti dərk etməli və yalnız real ekspertlərə efir şansı verməlidirlər. İzləyicilər telekanalların peşəkar və obyektiv ekspertlərlə müzakirələr aparan verilişlər təqdim etmələrini gözləyirlər. Bəzən isə təkcə populyar insanlar və mübahisəli şəxslər, verilişlərin diqqət çəkməsi üçün dəvət edilir ki, bu da çox zaman mövzunun əhəmiyyətini və obyektivliyini kölgədə qoyur.

Televiziya proqramları həm də informasiya və maarifləndirmə vasitəsidir və buna görə də cəmiyyətə düzgün və etibarlı məlumat təqdim etmək, verilən ekspert rəylərinin dərin və elmi əsaslara dayandığından əmin olmaq, ən vacib məsələ olmalıdır.

İzləyicilərin şüurunun inkişafı

Cəmiyyətin media və efir proqramlarına münasibəti dəyişir və insanlar getdikcə daha çox doğru məlumat əldə etmək istəyirlər. Bunu nəzərə alaraq, izləyicilərin də tələbləri artır. Onlar yalnız populyar simalara deyil, elmi əsaslarla danışan, sahəsində möhkəm təcrübə və təhsil almış mütəxəssislərə dəyər verirlər.

Həmçinin, müasir dövrdə insanlar, şəbəkə və sosial medianın gücü ilə məlumatları çox rahat şəkildə əldə edə bildikləri üçün, efirdə olan hər hansı bir məlumatın doğruluğunu da asanlıqla yoxlaya bilirlər. Bu da verilişlərdə iştirak edən “ekspertlərin” səviyyəsini mütəmadi olaraq nəzərdən keçirməyi zəruri edir.

Ekspert mədəniyyətinin inkişafı

Ekspert olmaq yalnız bir etiketdən ibarət deyil. Bu, uzun illər boyu davam edən təhsil, təcrübə, tədqiqatlar və sahə üzrə mühüm nailiyyətlər tələb edir. Azərbaycanda da ekspert mədəniyyətinin inkişafı zəruridir. Cəmiyyətin daha peşəkar və məlumatlı ekspertlərlə tanış olması üçün media orqanları daha ciddi seleksiya tətbiq etməli və yalnız müvafiq sahələrdə ixtisaslaşmış şəxsləri efirə dəvət etməlidirlər.

Azərbaycan televiziyalarında “ekspert” kimi təqdim olunan bəzi şəxslərin səviyyəsi müzakirə olunur və buna görə də cəmiyyətin etimadını qazanmaq çətinləşir. Ekspert anlayışının düzgün tərifi və tətbiqi, yalnız bilik və təcrübəyə əsaslanan mütəxəssislərin efirdə olması, Azərbaycanın televiziya proqramlarının daha keyfiyyətli və etibarlı olmasını təmin edərdi. Media orqanları da bu məsuliyyəti öz üzərlərinə götürərək, yalnız öz sahələrində kifayət qədər təcrübəyə malik olan ekspertləri dəvət etməli və tamaşaçılara yalnız doğru və faydalı məlumatlar təqdim etməlidirlər.

Sevda Əliyeva

Psixoloq, psixopedaqoq

“Vəhdət” Xeyriyyə Cəmiyyətinin üzvü