Bərabərlik və tolerantlıq sivil cəmiyyətin vacib komponentləridir. Hər şey uşaqlıqdan başlayır və vacibdir ki, erkən yaşlardan heç bir uşaq özünü cəmiyyətdən kənarda hiss etməsin, heç kim onun başqalarından pis olduğunu düşünməsin.
Valideynlər cəmiyyətin onlara qarşı nə qədər qəddar ola biləcəyini bildikləri üçün uzun müddət xüsusi uşaqları cəmiyyətdən qorumağa çalışdılar. İndi ölkəmizdə vəziyyət tədricən dəyişir. Əlilliyi olan uşaqların valideynləri onların xarici dünya ilə daha çox qarşılıqlı əlaqədə olmasına, təhsil mühitinə inteqrasiyasına və sağlam həmyaşıdları ilə birlikdə təhsil almalarına çalışırlar. Amma bunun üçün cəmiyyətin və dövlətin dəstəyi lazımdır.
Son illər Azərbaycanda inklüzivlik haqqında çox danışılıb, lakin görülən işlər azdır. 2015-2016-cı tədris ilində Təhsil Nazirliyi və UNICEF arasında birgə layihəyə başlanılıb və bu layihə çərçivəsində ibtidai səviyyədə inklüziv sinif otaqlarının yaradılması üçün bir neçə pilot məktəb seçilib. Ölkədə əlilliyi olan şəxslər üçün inklüziv təhsilin inkişafına dair 2018-2024-cü illər üzrə Dövlət Proqramı mövcuddur. Bununla belə, əlilliyi olan uşaqların yalnız kiçik bir hissəsi inklüzivliyə cəlb olunur.
Azərbaycanda məktəblərin yeni təsnifatı tətbiq olunacaq, sağlam uşaqlarla sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar birgə təhsil alacaqlar. Bu, “Ümumi təhsil haqqında” qanuna dəyişiklikdə öz əksini tapıb. Təhsil müəssisələrində daha bir – 14-cü təsnifat yaranacaq.
Ümumi təhsil müəssisələrinin aşağıdakı növləri olacaq: ibtidai ümumtəhsil məktəbi; orta ümumtəhsil məktəbi; tam orta məktəb; lisey; gimnaziya; inteqrasiya olunmuş ümumtəhsil məktəbi; xüsusi ümumtəhsil məktəbi; ümumi təyinatlı internat məktəbi; internat tipli lisey; internat tipli gimnaziya; inteqrasiya təhsilli ümumtəhsil internat məktəbi; xüsusi ümumtəhsil internat məktəbi; sanatoriya internat məktəbi; digər məktəblər.
Qanuna “inteqrasiya edilmiş təhsil müəssisəsi” anlayışının tərifi əlavə edilib. Hərtərəfli təhsil müəssisəsi sağlam və sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin birgə təhsili üçün xüsusi şərait yaradılan ümumi təyinatlı və ya internat tipli təhsil müəssisəsidir.
Ümumtəhsil müəssisələrinin yeni təsnifatı ilə əlaqədar “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) haqqında” Qanuna da müvafiq dəyişikliklər edilir.
Xüsusi uşaqların valideynləri edilən dəyişikliklərdən sonra nəyinsə xüsusilə dəyişəcəyinə şübhə ilə yanaşırlar. Sağlamlıq imkanları məhdud uşaq anası Ülkər Nəzirova əməkdaşımızla söhbətində deyib ki, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlarla sağlam uşaqların təkcə ibtidai siniflərdə deyil, adi məktəblərdə birgə təhsil alması üçün çox iş görülməlidir.
“Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsili üçün mütəxəssislərə ehtiyac var – kifayət qədər sayda, bütün məktəb üçün iki nəfər deyil. Kadrları hazırlamaq, maddi cəhətdən stimullaşdırmaq lazımdır. Yaxşı maaş olmadan işləməyəcəklər. Bir çox reabilitasiya mərkəzlərində kadr dəyişikliyi yüksək həddədir, çünki maaş azdır. İşçilər xəstələri götürür və evdə xidmət göstərməyə başlayır. Sağlam uşaqlarla işləyən müəllimlər üçün də təlim lazımdır. Bütün uşaqlara bərabər münasibət göstərməlidirlər. Hər şeyin düzgün işləməsi üçün çox vaxt lazım olacaq”, – deyə həmsöhbətimiz bildirir.
“Müstəqil Həyat – İnkişaf və Dəstək Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri Aydın Xəlilov xatırladır ki, 2001-ci ildə “Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün xüsusi təhsil haqqında” qanun qəbul edilib, burada inteqrasiyalı təhsillə bağlı iki bənd var: “Bu, sağlam uşaqlarla yanaşı fiziki qüsurlu uşaqların da öyrədilməsi demək idi. Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar ümumi təhsil sisteminə uyğunlaşmalıydılar. Amma məktəb də onların fiziki ehtiyaclarını, yəni pandusların olmasını və s. nəzərə almalı idi”.
“Qanuna edilən dəyişiklikləri oxuyandan sonra mən görmədim ki, əlilliyi olan uşaqların təhsili ilə bağlı əslində nəsə dəyişib. İnklüzivlik haqqında heç nə yoxdur. “İnklüziv təhsil” anlayışı yaranan 2002-ci ildən biz “Təhsil haqqında” qanuna inklüziv təhsillə bağlı bəndin salınmasını gözləyirdik”, – deyə müsahibimiz söyləyib.
Ekspertin sözlərinə görə, inklüziv təhsil – təhsil sisteminin hər bir uşağa uyğunlaşdırılması deməkdir: “Buraya bütün əlillik kateqoriyaları daxildir – fiziki və intellektual. Amma qeyd etmək istərdim ki, inklüziv təhsil təkcə sağlamlıq imkanları məhdud uşaqları deyil, həm də müəyyən şəraitə görə məktəb proqramından geri qalanları nəzərdə tutur. Bunlar bir rayondan digərinə keçən hərbçilərin uşaqları, qaçqın və məcburi köçkünlərin uşaqları, qaraçılar, küçədə yaşayan uşaqlar ola bilər”.
“Yeri gəlmişkən, bu gün ölkəmizdə xüsusi komissiya əlil uşaqlar üçün hansı təhsil növünün uyğun olduğunu müəyyən edir – evdə, xüsusi məktəbdə və ya adi məktəbdə təhsil. Və valideynlərin rəyi nəzərə alınmır. İnkişaf etmiş ölkələrdə komissiya uşağın hazırlıq səviyyəsini qiymətləndirir və öz versiyasını təklif edir, lakin qərarı valideynlər verir. Əgər övladının adi məktəbdə oxumasında təkid edərlərsə, o zaman adi məktəbdə oxuyacaq və dövlət bunun üçün hər cür şərait yaratmalıdır. İnklüziv təhsilə əsasən, uşağın təhsil səviyyəsinə uyğun olaraq fərdi proqram tərtib edilməlidir. İnklüzivlik bütün uşaqların birlikdə öyrənməli olduğu təlim prosesinin təşkilinin ən universal və optimal formasıdır”, – deyə Xəlilov vurğulayır.
Elya Belskaya
