Məhrəmiyyət təlimi uşağın özünün və başqalarının şəxsi zonasını dərk etməsi, şəxsi zonasını qorumaq, başqalarının şəxsi zonasına hörmət etmək və məsafə saxlamaq, özü ilə ətrafı arasında sağlam sərhədlər yaratmaq, hər hansı toxunuşa “yox” demək azadlığına malik olduğunu bilmək kimi son dərəcə vacib məlumatların olduğu bir təlimdir.

Uşaqlarda məhrəmiyyət anlayışının hər 6 aydan bir təkrarlanması, təhlükəsiz toxunma deyilən yaxın təması kimin təmin edə biləcəyi, sosial-şəxsi sərhəd məsafələrinin öyrədilməsi kimi bir çox məlumatların mütəxəssislər tərəfindən uşaqlara və ailələrə verilməlidir.

Uşaqlar mənfi emosiyaları,narahat edən baxışları və toxunuşları, təhdid və təhlükə ifadə edən mesajları asanlıqla tanıyır. Uşaq ona pislik edəni sevmir, onu görəndə narahatçılıq göstərir.  Amma bu hissin səbəblərini izah etməkdə çətinlik çəkir. Məhrəmiyyət  uşağa özü və başqaları üçün şəxsi məkan haqqında məlumat əldə etməyə imkan verən öyrənmə prosesidir. Məhrəmiyyət təlimi yalnız uşağın bədəninin özəl hissələrini əhatə etmir. Uşağın şəxsi həyatı, onun əşyaları, fotoşəkilləri, hissləri və düşüncələri, başqaları ilə bölüşmək istəmədiyi şeylərdə onun məhrəmidir.

Bu uşağa hansı valideynin təlim verəcəyi önəmli deyil. Ancaq uşağın təlimdən əvvəl və ya sonra valideynlərinə verdiyi sual olarsa, bu suala sual verilən şəxs cavab verməlidir. Sualları cavablandırarkən “Ayıb olsun!, hələ balacasan, sonra soruşa bilərsən” kimi uşağı utandıracaq və geri çəkilməsinə səbəb olacaq reaksiyalardan çəkinmək lazımdır.

Məhrəmiyyət təlimi verməzdən əvvəl uşağa düzgün rol modeli təqdim edilməlidir. Uşaq hamamda, tualetdə ailəyə baxmamalıdır, valideynlər uşağın qarşısında geyinməməli və soyunmamalıdırlar. Uşağa qapalı qapıları icazəsiz açmamağı, qapını döyüb icazə gözləməyi öyrətmək lazımdır. Eynilə, uşağın otağına girərkən şəxsi həyatına hörmət edilməlidir. Otağın qapısı açıq olsa belə, evə girməzdən əvvəl qapını döyərək içəri girə biləcəyimi soruşmalıdır.

Məktəbəqədər təhsilə başlayan və ya tualet təlimi alan uşaqlarda məhrəmiyyət təlimi uşağın başa düşəcəyi şəkildə daha əvvəl alına bilər.  3 yaşında məhrəmiyyət şüurunun əldə edilməsi çox daha vacib olur.  4-5 yaşlarında uşağın cinsiyyətlə bağlı ailəyə verəcəyi sualların tezliyi və sayı artacaq. Təxminən 3,5-4 yaşlarında uşaq, xüsusən də digər uşaqlarla bir araya gələndə oğlan və qızların orqanizmindəki fərqləri görür. Öz bədəninə və böyüklərin bədəninə toxunmaq istəyir.  Hamamdan sonra geyinməyi gecikdirməyə çalışır, evdə paltarını çıxarıb çılpaq qalmaq istəyir. O, özəl hissələri ilə maraqlanır və bunu başqalarına göstərmək istəyə bilər.  Gələcək reaksiyalarla maraqlanır.

Baxmayaraq ki, 3 yaş məhrəmiyyət təlimi açıq, praktiki və şifahi olaraq verildiyi dövrdür məxfilik haqqında məlumatlılıq da çox erkən inkişaf edir. Buna görə də, uşağın bezi dəyişdirildikdə, mümkünsə, baxıcı təkbaşına məşğul olmalı və dəyişdirmə şəxsi, sığınacaqlı ərazidə aparılmalıdır.  Əgər uşaq bezlərini tərk edəcəksə, uşağın tualet ehtiyacı hələ də müəyyən bir şəxs və ya az sayda insan tərəfindən qarşılanmalıdır. Təmizləmə zamanı uşaqdan icazə istənilməlidir.Tərbiyəçi uşağın şəxsi sahəsinə niyə toxunduğunu izah etməlidir. Təmizləmə zamanı sərt davranışlar tətbiq edilməməlidir.  Tualetdən sonra yuyunarkən və ya təmizlənərkən mümkün qədər uşağın özəl bölgələrinə baxmaq olmaz. Təmizlik uşağı qıcıqlandıracaq şəkildə edilməməlidir. Hazır olan uşağa nəzarətlə özünü təmizləməyi öyrətmək lazımdır.

Məhrəmiyyət təlimi ilə bağlı əsas məqamlar:

• Hadisələri inkişafa uyğun şəkildə izah etdiyinizə əmin olun.
• Hər şeyi bir anda izah etmək məcburiyyətində deyilsiniz, hətta az məlumat vermək belə, məhrəmiyyət təliminin hər 6 aydan bir təkrarlanması lazım olduğunu nəzərə alsaq, daha məhsuldar ola bilər.
• Uşağa kiminlə yaxın təmasda ola biləcəyi və hansı davranışlara reaksiya verə biləcəyi izah edilməlidir.
• Ailə yaxınlığı, yəni ata-anadan başqa qohumluq yolu ilə göstərilən sevginin nə vaxt problemə çevriləcəyi izah edilməlidir.
• Birinci dərəcəli qohum olsa belə, uşağı öpərkən və ya sevərkən icazə alınmalıdır ki, uşaq ona icazəsiz heç kimin toxuna bilməyəcəyini başa düşsün.
• Uşaqlara bədənin hansı hissələrinin xüsusi olduğunu bilməli və başqalarının həssas nahiyələri ilə təmasda olduqda reaksiya verməli olduqları izah edilməli və valideynlər xəbərdar edilməlidir.
• Bədən hissələri üçün düzgün adların istifadəsi onların valideynlərinə cinsi istismarı daha yaxşı çatdırmağa kömək edəcək.
• Uşaqlara digər uşaqların həssas bölgələrinə hörmət və məsafə ilə yanaşmaları da bildirilməlidir.
• Hörmət, sosial məsafə və sərhəd anlayışı, təhlükəsiz toxunma, müsbət davranış kimi mövzular müəyyən yaşa qədər davamlı olaraq izah edilərək tətbiq edilə bilər.
• Əgər onlar nəyin uyğun, nəyin uyğun olmadığını bilirlərsə, cinsi istismara məruz qalıb-qalmadıqlarını sizə daha çox söyləyəcəklər.
• Çılpaqlıq normal olduqda (məsələn, vanna qəbul edərkən) öyrətməyə çalışın.
• 4 yaşından sonra bacı-qardaşları olmadan çılpaq vanna qəbul edə biləcəyini söyləmək olar, hətta bu yaşdan sonra valideynlər uşağı təkbaşına çimməyə təşviq etməlidirlər.
• Uşaqlara rəqəmsal mediada foto və videoların paylaşılmasının hansı hallarda məqsədəuyğun olmadığı öyrədilməlidir. Bu mövzu həm də rəqəmsal məhrəmiyyətə aiddir.
• Uşaqlar başqa bir insana toxunmadan “qucaqlamağı, qıdıqlamağı” öyrənməli və sərhədləri öyrənməyə başlamalıdırlar. Bu, gələcəkdə hörmət və məsafə hissini inkişaf etdirəcək.

Öpmək uşağın istəyi və icazəsi ilə olmalıdır.  Uşağa “əmi və ya bibini öp”, “səni öpsünlər” kimi təzyiqlər edilməməlidir.  Uşaq başqasını öpmək istəyirsə, öz razılığı və iradəsi ilə öpməlidir. Eyni şəkildə uşağı öpərkən ailə üzvləri də daxil olmaqla uşaqdan icazə istənilməlidir. Uşağı sevmədiyi tərzdə sevmək və ya öpmək olmaz. Uşaq çılpaqlığa maraq göstərəndə ev geyimlərinə də diqqət yetirilməlidir.  Uşağın evdə çılpaq və ya alt paltarında gəzməsinə icazə verilməməlidir.  Valideynlər kimi uşaqlarının da evdə geyim qaydalarına əməl etmələri təmin edilməlidir.Uşaqlara onların özəl hissələrini kimin görə biləcəyi barədə də məlumat verilməlidir.”Valideynlərindən başqa heç kimə göstərmə!”  Deyəndə nə uşaq həkimə, nə də altını islatdıqda müəllimə icazə verməyəcək.

Psixoloq Aysu Əliyeva