Günümüzdə həyati əhəmiyyət kəsb edən əsas bacarıqlardan biri “tez tutmaq” və tez öyrənmək bacarığıdır. Amma araşdırmalar göstərib ki, bu qabiliyyət günün müxtəlif vaxtlarında fərqli olur.

İnformasiyanı mənimsəmək və yadda saxlamaq qabiliyyətimiz günün vaxtından asılıdır. Tədqiqatlar hansı tapşırıqların səhər saatlarında ən yaxşı şəkildə yerinə yetirildiyini və hansının gec saatlara qədər təxirə salınmasının mümkün olduğunu açıqlayıb.

İstədiyimiz zaman məlumat əldə edə bilsək də, məlumatı mənimsəmək və anlamaq qabiliyyətimiz hər vaxt çevik olmur. Məlum olub ki, günün bir vaxtında təlim prosesi digər vaxta nisbətən daha səmərəli davam edə bilər. Bu, yuxudan həzmə qədər hər şeyi tənzimləyən sirkad ritmlər kimi tanınan fiziki proseslərin kompleks dəsti ilə bağlıdır. Onlar həmçinin məlumatı necə emal etməyimiz və saxlamağımızın ayrılmaz hissəsidir.

Sirkad ritmlər hipotalamusun kiçik bir bölgəsi olan supraxiazmatik nüvə tərəfindən təmin edilir. Bu bölgənin hüceyrələrində yerləşən bioloji saat genləri müəyyən aralıqlarla ifadə edilir. Onlar digər beyin hüceyrələrində və bütün bədəndə gen ifadəsini koordinasiya edir, nəticədə oyanıqlıq səviyyəmizi və buna görə də məlumatı qavramaq və emal etmək qabiliyyətimizi müəyyən edən təəccüblü proqnozlaşdırıla bilən funksiyalar kaskadı yaranır. Bu da öz növbəsində xatirələr yaratmağımızı, onları mövcud bilik bazamıza inteqrasiya etməyimizi və onlara qayıtmağımızı formalaşdırır.

Ev siçanları kimi heyvanlarda sirkad ritmlərin eksperimental pozulması yaddaşın formalaşmasında ciddi pozulmalara səbəb olmuşdur. Oxşar təsir müntəzəm olaraq bir neçə saat qurşağından keçən uçuş heyətlərində də müşahidə olunub. Bu, sirkad ritmlərin idrak və öyrənmə proseslərinə təsirini vurğulayır. Çoxsaylı araşdırmalar göstərdi ki, müəyyən vaxt dövrləri öyrənmək üçün digərlərindən daha yaxşıdır, Bu, ehtimal ki, enerji mövcudluğu ilə əlaqədardır. Xatirələrin formalaşması enerji tələb edən bir prosesdir və günün vaxtından asılı olaraq, orqanizmdə yeni sinapsların formalaşması yolu ilə məlumatı kodlaşdırmaq üçün müxtəlif miqdarda enerji ola bilər.

Ümumiyyətlə, icraedici funksiyalar oyanmanın ən yüksək olduğu dövrlərdə ən güclü olduğu üçün diqqətin tənzimlənməsini və aidiyyəti olmayan məlumatların xaric edilməsini tələb edən analitik problem həlli və “şüursuz” yaddaş kimi öyrənmə tapşırıqları səhər sessiyaları üçün ən uyğundur.

Əksinə, qavrama və “şüurlu” yaddaşla bağlı problemləri aradan qaldırmağa yönələn azaldılmış maneə nəzarətindən faydalanan öyrənmə tapşırıqları daha az həyəcanlandığımız gündüz və axşam saatları üçün uyğundur.

Nubar Süleymanova