Uşaqların psixoloji inkişafı, onların həyatının ilk illərində əldə etdikləri təcrübələr və qarşılaşdıqları mühitlə sıx bağlıdır. Psixologiyada erkən inkişaf dövrü, uşağın şəxsiyyətinin və davranışlarının formalaşdığı ən vacib mərhələ hesab olunur. Bu dövr, uşağın kognitiv, sosial, emosional və psixoloji inkişafının təməlini qoyan bir mərhələdir. Buna görə də, erkən yaşda edilən hər hansı bir müdaxilə, gələcəkdə uşağın ümumi rifahına, həmçinin həyatda qarşılaşacağı çətinliklərə uyğunlaşmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər.
Erkən yaş dövründə uşaqların psixoloji inkişafı onların gələcək təhsil həyatı, sosial münasibətləri və şəxsiyyətlərinin formalaşması üçün mühüm rol oynayır. Bu dövrdə kognitiv inkişafın əsasları qoyulur, düşünmə, təhlil etmə və problem həll etmə bacarıqları inkişaf edir. Erkən inkişaf uşağın nə dərəcədə müstəqil düşünə biləcəyini, hansı qərarları verəcəyini və hansı sosial-emosional bacarıqlara yiyələnəcəyini müəyyənləşdirir. Bununla yanaşı, uşağın davranışlarının düzgün istiqamətləndirilməsi və idarə olunması da onun psixoloji sağlamlığının möhkəm təməllərini yaradır.
Məktəbəqədər yaş dövrü, uşağın sosial və emosional bacarıqlarının inkişafında kritik bir mərhələdir. Bu dövrdə onlar ailə üzvləri və digər uşaqlarla qarşılıqlı münasibət qurmağa başlayır. Belə sosial əlaqələr onların empatiya, əməkdaşlıq və başqalarının duyğularını anlama bacarıqlarını gücləndirir. Eyni zamanda, uşaq öz emosiyalarını dərk etməyi və idarə etməyi öyrənir. O, duyğularını ifadə etməyi bacarır, başqalarının hisslərini anlamağı və onlara adekvat reaksiya verməyi öyrənir. Bu bacarıqlar gələcəkdə sağlam sosial münasibətlərin qurulmasına və emosional çətinliklərin öhdəsindən daha uğurla gəlməyə kömək edir.
Erkən müdaxilə, uşağın psixoloji inkişafının düzgün istiqamətdə irəliləməsi üçün olduqca vacibdir. Əgər uşağın inkişafında hər hansı bir problem aşkar edilərsə, onu erkən mərhələdə müəyyən edib müvafiq dəstək vermək, gələcəkdə daha ciddi problemlərin qarşısını almağa imkan yaradır. Psixoloji və emosional çətinliklər erkən yaşda həll edildikdə, uşağın ümumi inkişafına müsbət təsir göstərir və onun həm məktəb, həm də həyatın digər sahələrində uğur qazanmasına kömək edir. Bu müdaxilələr yalnız uşaq üçün deyil, ailə və cəmiyyət üçün də olduqca əhəmiyyətlidir. Sağlam və düzgün inkişaf etmiş uşaqlar gələcəkdə daha güclü və sağlam bir cəmiyyətin formalaşmasına töhfə verirlər.
Erkən inkişaf dövrü, uşağın psixoloji və emosional sağlamlığının təməlini qoyan, gələcək həyatına yön verən mühüm bir mərhələdir. Bu dövrdə göstərilən dəstək və vaxtında edilən müdaxilələr, uşağın sağlam və balanslı inkişafına təkan verərək, onu sosial və emosional baxımdan güclü bir şəxsiyyət kimi yetişdirməyə kömək edir. Erkən müdaxilə, həm uşağın fərdi inkişafı, həm də bütövlükdə cəmiyyətin rifahı üçün əvəzolunmaz dəyərə malikdir.
Psixoloq M. Almara Ağaqızı
PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
Mənim təcrübəmdə, məktəbəqədər dövrün psixoloji inkişafda kritik olduğunu təsdiqləyirəm. Uşaqlarla işləyərkən onların sosial bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün çoxlu müxtəlif təlimlər tətbiq edirəm. Yazıda xüsusilə uşaqların emosiyalarını dərk etməyi və idarə etməyi öyrənməsinin əhəmiyyəti çox yaxşı qeyd edilib. Lakin, daha çox konkret nümunələr və metodlar olsa, bu sahədə çalışan peşəkarlar üçün daha tətbiq oluna bilən olardı.
Bu yazını oxuyanda uşaqların psixoloji inkişafına aid məsələlərə daha çox diqqət yetirilməli olduğunu düşündüm. Çox maraqlı və faydalıdır, amma bəzən bəzi məqamlar çox ümumi və soyut qalır. Məsələn, sosial-emosional bacarıqların necə inkişaf edəcəyinə dair daha çox konkret məlumat vermək faydalı olardı. Məncə, bu yazı həm valideynlər, həm də uşaqların inkişafı ilə məşğul olan psixoloqlar üçün çox dəyərli ola bilər.
Yazıda erkən müdaxilənin əhəmiyyəti qeyd olunur, amma müdaxilənin necə edilməli olduğu ilə bağlı daha ətraflı məlumat verilməyib. Uşaqlara necə müdaxilə olunmalı və hansı üsullar daha effektlidir?
Müəllifin qeyd etdiyi “sosial əlaqələr” və “emosional çətinliklərin idarə edilməsi” kimi məsələlər çox mühümdür və gündəlik həyatla çox uyğunlaşır.
Mən bir valideyn olaraq, uşaqların emosional inkişafına necə təsir edə biləcəyimiz barədə düşünməyə başladım. Yazıda erkən yaşda müdaxilənin əhəmiyyəti çox yaxşı izah olunub, amma məncə bu müdaxilənin uşaqların həyatında necə konkret olaraq dəyişikliklər yaratdığına dair daha çox real həyat nümunələrinə yer verilməliydi. Bəlkə də yazıda hər yaş dövrü üçün konkret müdaxilə üsulları verilsə, bu, valideynlər üçün daha da aydın olar.
Bəzi hallarda yazıda verilən məlumatlar çox ümumi səviyyədə qalır. Məsələn, “erkən müdaxilə” deyə çox geniş və aydın olmayan bir termin işlədilib. Bu, oxucunun mövzunun daha dərininə enmək və konkret metodlarla tanış olmaq istəyini azalda bilər. Yaxşı olardı ki, daha konkret nümunələr və ya tətbiq olunan metodlarla bağlı məlumatlar verilsəydi.
Yazının sonunda erkən müdaxiləni tətbiq edən valideynlər və psixoloqlar üçün bəzi praktik məsləhətlər və mənbələr əlavə etmək oxucular üçün faydalı ola bilər.
Uşaqların inkişafına daha təsirli müdaxilələrin nə vaxt və necə həyata keçirilməsi barədə daha konkret tövsiyələr verilə bilər.
Mənim fikrimcə, emosional və sosial inkişafın daha ətraflı şərhi lazım idi. Məsələn, uşaqlara empatiya bacarığı aşılamağın xüsusi yolları haqqında daha geniş məlumat verilsə, faydalı olardı. Bununla yanaşı, yazıda psixoloji çətinliklərin qarşısını almaq üçün təklif edilən erkən müdaxilənin real həyatda necə tətbiq edildiyinə dair misallar da gözəl olardı.
Sosial və emosional bacarıqların inkişafı üçün hansı xüsusi təlimlər və ya fəaliyyətlər tövsiyə oluna bilər?
Mənim öz təcrübəmə görə, uşaqların emosional inkişafı onların sosial bacarıqlarını formalaşdırmaqda çox önəmlidir. Düşünürəm ki, uşaqların sağlam və uğurlu bir şəxsiyyətə sahib olmaları üçün yalnız məktəbdə deyil, eyni zamanda evdə də bu cür dəstək verilməlidir. Yazıda ailənin roluna da vurğu edilməsi çox yerindədir. Ancaq mənim düşüncəmə görə, valideynlərə xüsusi olaraq, bu inkişafı dəstəkləyəcək praktiki tövsiyələr və metodlar verilsə, daha faydalı olardı.