Şəxsi inkişaf insanın özünü daha yaxşı tanıması, güclü və zəif tərəflərini dərk etməsi, bilik və bacarıqlarını daim artırması, həyatına istiqamət verə biləcək dəyərləri formalaşdırması prosesidir. Bu anlayış yalnız “yeni bilik toplamaq” kimi sadə izah olunmur. Həqiqi şəxsi inkişaf həm də düşüncə tərzini dəyişməyi, emosiyaları idarə etməyi və davranışları daha müsbət istiqamətə yönləndirməyi əhatə edir.
Müəllim üçün şəxsi inkişaf təkcə peşəkar həyatla məhdudlaşmır. Onun şəxsi həyatdakı vərdişləri, gündəlik münasibətləri, emosional vəziyyəti, sosial mədəniyyəti də pedaqoji fəaliyyətinə birbaşa təsir göstərir. Müəllimin özünü inkişaf etdirməsi onun yalnız yaxşı müəllim olmasına yox, həm də nümunəvi insan kimi formalaşmasına xidmət edir. Çünki müəllim sadəcə dərs proqramını izah edən şəxs deyil, həm də uşaqlar və gənclər üçün həyat modeli, sosial davranış nümunəsi və dəyərlərin daşıyıcısıdır.
Şəxsi inkişafın müəllim həyatında əsas komponentlərindən biri özünü tanımadır. Müəllim kim olduğunu, nəyə qadir olduğunu, hansı bacarıqlarını gücləndirməli olduğunu dərk etdikdə, daha şüurlu şəkildə inkişaf planı qura bilir. Özünü tanımayan müəllim isə çox vaxt peşə fəaliyyətində emosional yorğunluq, motivasiya itkisi və qarışıqlıq yaşayır.
İkinci mühüm komponent emosiyaların idarəsidir. Müəllim sinifdə yalnız dərs izah etmir, eyni zamanda müxtəlif xarakterli və duyğusal vəziyyətdə olan tələbələrlə qarşılaşır. Əgər müəllim öz emosiyalarını idarə edə bilirsə, stressə qarşı dayanıqlı qalırsa, bu, sinifdəki emosional iqlimi də sağlam saxlayır. Bu baxımdan şəxsi inkişaf müəllimə daha sabit, sakit və balanslı davranmağı öyrədir.
Üçüncü istiqamət isə düşüncə tərzinin inkişafıdır. Müasir dövrdə müəllim yalnız mövcud bilikləri təkrar edən deyil, daim öyrənən və öyrətmə metodlarını yeniləyən bir şəxs olmalıdır. Açıq düşüncəli müəllim yenilikləri qəbul edir, müasir pedaqoji metodları öyrənir və onları öz dərslərinə tətbiq edir. Bu isə tələbələrdə yaradıcılıq, sualvermə və tənqidi düşünmə mədəniyyətini gücləndirir.
Nəhayət, şəxsi inkişaf müəllimin davranışlarında əks olunur. Məsuliyyətli olmaq, sözünə sadiq qalmaq, ədalətli münasibət göstərmək, tələbələrə hörmətlə yanaşmaq müəllimin şəxsi inkişaf səviyyəsini əks etdirir. Çünki davranışda sabitlik və dəyərlərə bağlılıq müəllimin yalnız peşəkar bacarığından yox, şəxsi kamilliyindən də xəbər verir.
Beləliklə, müəllim üçün şəxsi inkişaf yalnız akademik yüksəliş demək deyil. Bu proses onun daxili dünyasının zənginləşməsi, emosional sağlamlığı, etik prinsipləri və sosial nümunəliyi ilə tamamlanır. Müəllim özünü inkişaf etdirdikcə tələbələrə yalnız bilik deyil, həm də həyat dərsi ötürür.
Şəxsi inkişaf müəllim üçün niyə zəruridir?
Müəllimlik sadəcə bir peşə deyil, həm də dəyər daşıyan, cəmiyyətin gələcəyini formalaşdıran müqəddəs bir missiyadır. Bir müəllim şagirdlərinə yalnız dərs materialını ötürmür, eyni zamanda onların şəxsiyyətlərinin formalaşmasına, dünyagörüşlərinin genişlənməsinə və dəyərlər sisteminin qurulmasına birbaşa təsir göstərir. Bu səbəbdən müəllimin şəxsi inkişafı onun pedaqoji fəaliyyətinin ayrılmaz və zəruri tərkib hissəsidir.
1) Peşəkar keyfiyyətlərin yüksəldilməsi
Şəxsi inkişaf müəllimin öz bilik və bacarıqlarını daim yeniləməsini təmin edir. Təhsil dünyası dəyişdikcə yeni metodlar, yanaşmalar və texnologiyalar meydana çıxır. Öz üzərində işləyən müəllim bu yeniliklərdən xəbərdar olur və onları dərs prosesinə tətbiq edə bilir. Beləliklə, tədris keyfiyyəti yüksəlir və şagirdlər daha effektiv öyrənir.
2) Şagirdlərə nümunə olmaq
Uşaqlar müəllimdən öyrəndiklərinin böyük hissəsini onun davranışından götürürlər. Şəxsi inkişaf yolunda olan müəllim daim öz üzərində çalışan, məsuliyyətli, mütaliə edən, yeniliklərə açıq bir insan obrazı yaradır. Şagirdlər bu nümunəni gördükdə, onlar da şəxsi inkişafın vacibliyini anlayır və öz həyatlarına tətbiq etməyə çalışırlar.
3) Emosional sabitlik və stress idarəsi
Müəllim gündəlik fəaliyyətində müxtəlif xarakterli və fərqli emosional vəziyyətdə olan şagirdlərlə qarşılaşır. Stress, təzyiq və gözlənilməz situasiyalar tədrisin təbii bir hissəsidir. Şəxsi inkişaf müəllimə öz emosiyalarını daha yaxşı tanımaq və idarə etmək bacarığı qazandırır. Beləliklə, sinifdə sakit və balanslı mühit yarana bilir, müəllimin davranışları daha ədalətli və obyektiv olur.
4) Dəyərlərin ötürülməsi
Şəxsi inkişaf müəllimdə etik prinsipləri gücləndirir. Ədalət, məsuliyyət, hörmət, dürüstlük kimi dəyərlər müəllimin davranışlarında öz əksini tapdıqca, şagirdlər də bu dəyərləri daha dərindən mənimsəyirlər. Əgər müəllim şəxsi inkişafına laqeyd yanaşırsa, şagirdlərdə dəyərlərin təməli də zəif ola bilər.
5) Düşüncə çevikliyi və yaradıcılıq
Şəxsi inkişaf müəllimi daha açıq fikirli, çevik və yaradıcı edir. Çünki inkişaf yolunda olan müəllim yalnız ənənəvi yollarla kifayətlənmir, yeni həll üsulları axtarır. Bu da şagirdlərin dərsə marağını artırır, onların da yaradıcılıq bacarıqlarını stimullaşdırır.
6) Özünə inam və liderlik
Şəxsi inkişaf müəllimin özünə olan inamını gücləndirir. Müəllim öz bacarıqlarını dərk etdikcə, özünə inandıqca, sinifdə və məktəb icmasında lider rolunu daha rahat daşıya bilir. Özünə inanan müəllim şagirdlərinə də öz potensiallarına inanmağı öyrədir.
7) Daimi öyrənmə mədəniyyətinin yaradılması
Şəxsi inkişaf müəllimə “öyrənmə heç vaxt bitmir” prinsipi ilə yaşamağı öyrədir. Bu mədəniyyət şagirdlərə də sirayət edir. Müəllimin öyrənmə həvəsi şagirdlərdə ömürboyu öyrənmə motivasiyası yaradır ki, bu da müasir cəmiyyətin ən vacib bacarıqlarından biridir.
Şəxsi inkişaf müəllim üçün zəruridir, çünki bu, onun peşəkar fəaliyyətini gücləndirir, şagirdlərinə nümunəvi şəxsiyyət obrazı təqdim edir və təhsil prosesinin keyfiyyətini yüksəldir. Müəllim öz üzərində işləmədikcə, təhsil prosesində uzunmüddətli və dərin təsir göstərə bilməz. Əksinə, şəxsi inkişaf yolunda olan müəllim şagirdlərinə yalnız bilik deyil, həm də həyat dərsləri öyrədən bir liderə çevrilir.
Ülviyyə Əfəndiyeva
Ailə və uşaq psixoloqu
Ailə problemlərinin həlli üzrə ekspert
Beynəlxalq təlimçi
