Şəxsiyyətin inkişafı insanın həyatının müxtəlif dövrlərində ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqədə inkişaf edən mürəkkəb bir prosesdir. Bu inkişafı izah edən nəzəriyyələrdən biri sosializasiya konsepsiyasıdır. Sosializasiya, insanın cəmiyyətin tamhüquqlu üzvü kimi formalaşması prosesidir. Bu prosesin əsas məqsədi, fərdin cəmiyyətin gözləntilərinə uyğun davranışları mənimsəməsi və müxtəlif sosial rolları yerinə yetirə bilməsidir. Sosializasiya insanın şəxsi xüsusiyyətlərinin formalaşmasında əsas amillərdən biri hesab olunur. Bu proses müxtəlif mərhələlərə və aspektlərə malikdir ki, onların hər biri fərdin şəxsiyyətinin inkişafında mühüm rol oynayır.
Sosializasiyanın əsas elementləri və amilləri
Şəxsiyyətin inkişafında sosializasiya prosesi, fərdin ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirindən meydana gəlir. Bu proses müxtəlif amillərin təsiri ilə formalaşır və bu amillərin birgə təsiri şəxsiyyətin inkişafına yönəlir.
Ailə
Ailə sosializasiyanın ilkin və ən mühüm mərhələsidir. İnsan həyatı ən yaxın sosial çevrə olan ailədə başlayır və burada sosial davranışların, dəyərlərin və normların təməli formalaşır. Ailənin təsiri uşağın şəxsiyyətində uzunmüddətli izlər buraxır. Ailədə alınan tərbiyə, fərdin gələcək münasibətlərini, davranışlarını və ətraf mühitə münasibətini müəyyən edir.
Məktəb
Məktəb sosializasiyanın ikinci əsas amilidir. Bu mərhələdə uşaq yalnız ailə üzvləri ilə deyil, daha geniş sosial mühitlə qarşılaşır. Məktəb, fərdin intellektual inkişafını təmin etməklə yanaşı, əməkdaşlıq, yarışma və sosial bacarıqların inkişafını dəstəkləyir. Burada sosial və mədəni dəyərlərin mənimsənilməsi üçün əlverişli şərait yaradılır.
İctimai qurumlar və media
Televiziya, internet və sosial şəbəkələr kimi ictimai qurumlar və media, fərdin sosial mövqeyini və dünyagörüşünü formalaşdıran güclü amillərdir. Media vasitəsilə insanlar cəmiyyətin gündəmində olan məsələlərdən xəbərdar olur, sosial normlar və davranış qaydalarını öyrənirlər. Eyni zamanda, filmlər, reklamlar və televiziya proqramları fərdin dəyərlərini və baxışlarını dəyişə və inkişaf etdirə bilər.
Beynəlxalq və mədəni mühit
Mədəni mühit də şəxsiyyətin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Milli və beynəlxalq mədəniyyətlər fərdin özünü ifadə etməsi və sosial davranışları mənimsəməsi üçün istiqamət göstərir. Cəmiyyətin ənənələri, mərasimləri və sosial qaydaları şəxsiyyətin qurulmasında mühüm rol oynayır.
Şəxsiyyətin inkişafında sosializasiyanın rolu
Sosializasiya, şəxsiyyətin inkişafını yalnız sosial amillərlə məhdudlaşdırmır. O, həm də fərdin daxili və xarici aləmi arasında harmoniya yaradır. Sosializasiya prosesi şəxsiyyətin formalaşmasında bir neçə mühüm funksiyanı yerinə yetirir:
- Şəxsiyyətin özünüdərki: Sosializasiya fərdin özünə inamlı və müsbət şəxsiyyət formalaşdırmasını dəstəkləyir. İnsan cəmiyyətdə sosial və mədəni norma və qaydalara uyğun yaşamğı öyrənir ki, bu da onun şəxsiyyətini gücləndirir.
- Qarşılıqlı əlaqə və empatiya: Sosializasiya fərdin başqaları ilə necə ünsiyyət qurmağı və münasibət saxlamasını öyrənməsinə kömək edir. Bu proses empatiya bacarıqlarının inkişafına, başqalarının hisslərini anlamasına və uyğun davranışlar sərgiləməsinə səbəb olur.
- Dəyərlər və ideallar: İnsan sosial mühitdən mənimsədiyi dəyərlər və ideallarla həyatını tərtib edir. Sosializasiya prosesi fərdin cəmiyyətin kollektiv dəyərləri ilə uyğunlaşmasına və bu dəyərləri həyatında tətbiq etməsinə şərait yaradır.
Beləliklə, sosializasiya şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafında əvəzsiz rola malikdir və fərdin cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqələrində mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Psixoloq M.Almara Ağaqızı
PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru
(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)
Müəllifin şəxsiyyətin inkişafı və sosializasiya mövzusunda verdiyi bu dərin, informativ və praktiki məzmunlu yazı, oxucular üçün əsl bir rəhbər ola bilər. Bu sahəyə marağı olan hər kəsin bu yazını diqqətlə oxuması tövsiyə edirəm.
Bu yazını oxuyanda sosializasiya prosesinin nə qədər önəmli olduğunu bir daha anladım. Məncə, ailənin və məktəbin rolu çox vacibdir. İnsanın ilk addımları ailədə atılır, sonra məktəb və digər sosial mühitlər insanın şəxsiyyətini formalaşdırır. Bu yazı çox faydalı oldu, xüsusilə gənclərin şəxsiyyət inkişafına diqqət etmələri lazım olduğunu göstərir. Müəllifi də təbrik edirəm, çox yaxşı izah edib.
Bu yazı mənim üçün çox faydalı oldu. Sosializasiyanın və şəxsiyyətin inkişafının bir-biri ilə necə bağlı olduğunu çox yaxşı şəkildə izah edib. Ailənin və məktəbin insanın həyatında nə qədər əhəmiyyətli olduğunu mən də gündəlik həyatımda görürəm. Yazının sadə və anlaşılan olması da çox yaxşıdır. Müəllifi təbrik edirəm, çox gözəl bir iş görmüsünüz!
Yazı sosializasiya mövzusunu sadə və anlaşılan bir şəkildə izah edir. Hər kəsin gündəlik həyatında qarşılaşdığı bu mövzunun yazıda necə aydınlaşdırıldığını bəyəndim. Ailənin və məktəbin formalaşdırıcı rolu, eləcə də media və mədəniyyətin təsiri çox yaxşı vurğulanıb. Müəllifin yanaşması çox dərin və məntiqlidir. Yazını oxumaq mənim üçün çox faydalı oldu.
Mənim fikrimcə, insanların ətraf mühitlə necə əlaqə qurduğunu başa düşmək çox vacibdir və bu yazı bunu çox yaxşı nümayiş etdirib. Məncə, müəllif çox maraqlı və aydın şəkildə mövzunu izah edib, çox faydalı bir yazıdı.
Yazını oxuyarkən sosializasiya prosesinin mənim şəxsi həyatımda necə təsir etdiyini düşündüm. Ailənin, məktəbin və sosial mühitin insanın şəxsiyyətinin formalaşmasında nə qədər böyük rol oynadığını çox yaxşı izah edib. Yazı çox aydın və sistemli şəkildə qurulub, hər bir mərhələni asanlıqla başa düşmək mümkündür.
Mənim üçün çox faydalı bir yazı oldu. Sosializasiya və şəxsiyyətin inkişafı barədə düşündüyüm bəzi suallara cavab tapdım. Ailənin və məktəbin bu inkişafda necə böyük rolu olduğunu oxuyanda, öz həyatımda gördüklərimi xatırladım.