İmtahan həyəcanı həm şagird və tələbələrin, həm də onların ailələrinin qorxulu yuxularından biridir. Şagird və tələbələrin imtahandan kəsilməsinə və ya kifayət qədər çox çalışmasına mane olan imtahan narahatlığı imtahandan əvvəl, imtahan zamanı və ya imtahandan sonra yaranır. Narahatlıq və diskomfort halı kimi də ifadə oluna bilən bu vəziyyət insanın psixologiyası ilə bağlı bir vəziyyətdir.

İmtahan narahatlığı insanlarda emosional və ya fiziki sınaq narahatlığı müəyyən səviyyədədirsə, bu, normal sayılır və hətta bu müsbet hesab olunur. Bunun səbəbi bu narahatlığın şagirdi həvəsləndirmək və aktivləşdirməkdə təsirli olmasıdır. Ancaq həddindən artıq imtahan narahatlığı uğursuzluğa səbəb ola bilər. Bunun üçün şagird və tələbənin əzmi və istəyindən asılı olaraq mümkün olan imtahan həyəcanını aradan qaldırmaq lazımdır.

İmtahan narahatlığına necə qalib gəlmək olar?

İmtahan narahatlığını aradan qaldırmaq üçün edilə biləcək ilk işlərdən biri psixoloqdan dəstək almaqdır. Bu sahədə xidmət göstərən psixoloqlar və ya terapevtlər bəzi terapiya üsullarını tətbiq edirlər ki, tələbə lazımsız stressi aradan qaldırsın və narahatlığını aradan qaldırsın. Bundan əlavə, şagird və tələbələrin tətbiq edəcəyi bəzi üsullar da bu vəziyyətdən çıxmağa kömək edir.İmtahan narahatlığının öhdəsindən gəlmək istəyənlərin dərslərini gecikdirməmələri, vaxtlarını və öyrənməli olduqları fənləri planlaşdırmamaları, real olmayan neqativ düşüncələrdən qurtulmaları, özlərinə qarşı  ümid bəsləmələri, keçmişə deyil, uğurlara diqqət etmələri tövsiyə olunur.

Şagird və tələbələrdə  imtahan həyəcanının formalaşmasına təsir edən mənfi avtomatik düşüncələr hansılardır?

“İmtahana hazır deyiləm”, “Bu məlumat çox lazımsız və maraqsızdır. Ondan harada və nə vaxt istifadə edəcəyəm?” “İmtahanlar niyə keçirilir, nəyə ehtiyac var? “Bu məlumatın gələcəkdə mənə heç bir faydası olmayacaq” İmtahana hazırlaşmaq üçün vaxtım yoxdur!” “Mən bu mövzuları başa düşə bilmirəm, yaddaşımda heç nə qalmır ”, “Onsuz da bu mövzuları başa düşmürəm. “Bilirəm, bu imtahanda uğur qazana bilməyəcəyəm” “İmtahan pis olacaq” “Mövzular çoxdur, hansına hazırlaşmalıyam?” tez-tez müşahidə olunan mənfi avtomatik düşüncələrdir.

Alternativ mülahizələr hansılardır?

*”Mən nə etməliyəm?” “Əlimdən gələnin ən yaxşısını edə bilərəmmi?” “Ən pis nə ola bilər?” Düzdür, kifayət qədər vaxtım yoxdur, amma bu vaxtdan necə ən səmərəli istifadə edə bilərəm? “Bütün dərsləri öyrənə bilməsəm də, vacib hissələrə üstünlük verərək imtahana hazırlaşa bilərəm. ən azından bu bölmələrdən xal qazanacağam” “Uğur qazansam, həyatımda mühüm dönüş nöqtəsini keçəcəyəm. Uğursuzluq mənim tənbəl və ya bacarıqsız olduğum anlamına gəlmir. Bu o deməkdir ki, mən daha çox çalışmalıyam” “vaxtımı öz xeyrim üçün istifadə etmək mənə bağlıdır”və s. kimi müsbət və pozitiv düşüncələr narahatlığı aradan qaldırmaq üçün inkişaf etdirilə bilən alternativ düşüncələrdir.

 Bəs onda imtahan narahatlığının öhdəsindən gəlməyin yolları hansılardır?

*Düşüncə və inancları sorğu-sual etmək (real olmayan düşüncə vərdişlərini fərqli aspektdən yenidən qiymətləndirmək, nəfəs alma məşqləri, istirahət məşqləri, narahatlığı yatırtmaq əvəzinə onu qəbul edib tanımağa çalışmaq, düşüncə texnikasını dayandırmaq, diqqətinizi digər məqamlara yönəltmək mübarizə üsullarıdır.

İmtahan zamanı nə etmək olar?

*Mənfi düşüncələr üçün alternativ izahatlar gətirmək, nəzarətdə olduğunuzu xatırlatmaq, cavablandırıla biləcək suallardan başlamaq, narahatlığı azaltmaq üçün üsullardan istifadə etmək (sürətli istirahət, diqqəti artırma üsulları, nəzarətli nəfəs alma təcrübəsi) edilə biləcək fəaliyyətlərdən bəziləridir.

İmtahan zamanı və imtahandan sonra nə etmək olar?

*Özünü mükafatlandıran, zövq verən fəaliyyətlər, çatışmazlıqlar haqqında düşünmək və planlaşdırıla bilən gələcəyə yönəlmiş fəaliyyətləri nəzərdən keçirmək daha məsləhətə uyğundur.

Ən vacibi isə imtahan narahatlığı ilə ailə arasında hansı əlaqələrin olmsidir.İmtahanın ailə üçün mənası, onların imtahana münasibəti, yanaşmaları önəmlidir. Ailələr tez-tez öz narahatlıqlarını uşaqlarına əks etdirirlər. Onların uşaqdan böyük gözləntiləri olması, təfərrüatlarla həddindən artıq məşğul olmaları, imtahanı bir vasitə kimi yox, bir son kimi görmələri çox vacibdir.

Ailələr imtahanda iştirak edən  övladlarına  güvən və məsuliyyət verməli, qayğı göstərməli və müsbət rəy bildirməlidir. İmtahan haqqında danışarkən diqqətli, realist olmalı, həmyaşıdları ilə müqayisədən çəkinməlidir. Hissləri və düşüncələri bölüşmək, empatiya vacibdir. İmtahanı tərifləməmək, ölüm-dirim problemi yaratmamaq, ruhlandırıcı hərəkətlər etmək tövsiyə olunur. Uşaqları qeyd-şərtsiz sevmək lazımdır. Ailə üzvləri uyğun örnək olmalı, uyğun ailə mühiti təmin etməli və problemlərin həlli üçün uyğun davranışlar inkişaf etdirməlidir. Unudulmaması gərəkən ən vacib məqam isə odur ki, siz övladınıza uğur arzu edərkən onu nə qədər çox sevdiyinizi,nəticələr  nə olur olsun, hər zamanda  çox sevəcəyinzi və yanında olacağınızı hiss etdirməkdir.

Psixoloq, refleksoloq Fazilə Camalova