Süd vəzi xərçəngi, dünya üzrə qadınlarda ən çox rast gəlinən xərçəng növüdür və qadınların sağlamlığını ciddi şəkildə təhdid edən xəstəliklərdən biridir. Xərçəngin bu növü, süd vəzindəki hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə böyüməsi və çoxalması nəticəsində inkişaf edir. Son illərdə süd vəzi xərçəngi “cavanlaşması” ilə bağlı narahatlıq artmışdır. Bu məqalədə süd vəzi xərçənginin yaranma səbəbləri, risk faktorları, inkişaf etməməsi üçün alınması gərəkli tədbirlər və müasir müalicə yanaşmaları haqqında danışılacaq.
Süd vəzi xərçənginin yaranma səbəbləri
Süd vəzi xərçənginin yaranma səbəbləri tam olaraq məlum olmasa da, bəzi genetik və ətraf mühit amilləri bu xəstəliyin inkişafında mühüm rol oynayır. Ümumiyyətlə, süd vəzi xərçəngi hüceyrələrindəki DNT dəyişiklikləri nəticəsində meydana gəlir. Bu dəyişikliklər hüceyrələrin normal böyüməsini və bölünməsini pozur, nəticədə xərçəngli hüceyrələr nəzarətsiz şəkildə çoxalmağa başlayır.
1) Genetik amillər
Bir çox süd vəzi xərçəngi halları, genetik predispozisiyaya malik qadınlarda müşahidə olunur. Məsələn, BRCA1 və BRCA2 kimi genlərdəki mutasiyalar süd vəzi xərçənginin yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu genlər, orqanizmin hüceyrələrində zədələnmiş DNT-ni təmir etmək üçün vacib olan proteyinləri kodlayır. Əgər bu genlərdə mutasiya baş verərsə, hüceyrələrdəki DNT zədələri təmir olunmaz və xərçəng inkişaf edə bilər.
2) Hormonlar
Süd vəzi xərçənginin inkişafında hormonal balansın rolu böyükdür. Estrogen və progesteron kimi qadın hormonları, süd vəzinin hüceyrələrinin böyüməsini təşviq edir. Hormonların uzun müddətə yüksək səviyyədə olması, məsələn, erkən yaşda menstruasiya başlanması, gec yaşda menopauza girmə və ya heç doğum etməmə kimi vəziyyətlər xərçəng riskini artıra bilər.
3) Ətraf mühit və həyat tərzi
Həyat tərzi və ətraf mühit də süd vəzi xərçənginin yaranmasında rol oynayır. Siqaret çəkmək, artıq çəki, alkoqol istifadəsi, qeyri-sağlam qidalanma və fiziki aktivliyin az olması bu risk faktorlarını artıran əsas amillərdən bəziləridir. Xüsusilə obezite, hormonal balansı poza bilər və xərçəngin inkişafına səbəb ola bilər.
4) Yaş və cinsiyyət
Yaşlılıq da bir risk faktorudur. Süd vəzi xərçəngi daha çox 50 yaşdan yuxarı qadınlarda inkişaf edir. Eyni zamanda kişilər də süd vəzi xərçənginə tutulurlar, lakin bu hal çox nadirdir. Əksər hallarda süd vəzi xərçəngi qadınlarda inkişaf edir.
Süd vəzi xərçənginin “cavanlaşması” problemi
Son illərdə süd vəzi xərçənginin yaşla bağlı dəyişən statistikası diqqət çəkir. Əgər əvvəllər bu xəstəlik əsasən 50 yaşdan sonra rast gəlinirdisə, indi 30-40 yaş arasında da çoxlu yeni hallar müşahidə olunur. Bunun səbəbləri müxtəlif ola bilər: həyat tərzinin dəyişməsi, erkən yaşda həyatın digər stress faktorlarının təsiri, hormonal müalicələrin artması və bəlkə də müasir diaqnostik metodların daha da yaxşılaşması nəticəsində daha çox erkən mərhələlərdə tapılması.
Gənc qadınlarda süd vəzi xərçənginin daha aqressiv formalarla inkişaf etməsi də bir başqa ciddi məsələyə çevrilib. Çünki bu yaş qrupunda xəstəliyin tez yayılması və müalicəyə cavab verməməsi halları daha çox müşahidə olunur. Gənc yaşda xərçəngin daha tez inkişaf etməsi, bədənin hormonlara daha həssas olması ilə əlaqəli ola bilər
Süd vəzi xərçəngindən qorunmaq üçün nələrə diqqət etmək lazımdır?
Süd vəzi xərçənginin qarşısını tamamilə almaq mümkün olmasa da, bəzi tədbirlər bu xəstəliyin riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
1) Sağlam həyat tərzi
Qidalanma: Müxtəlif vitaminlər və minerallar baxımından zəngin, təbii qidalardan ibarət pəhriz tərtib etmək çox önəmlidir. Meyvə və tərəvəzlərlə zəngin pəhriz, xüsusən lifli qidaların qəbul edilməsi, süd vəzi xərçəngi riskini azaldan faktorlar arasındadır.
Fiziki aktivlik: Hər gün ən azı 30 dəqiqə fiziki aktivlik, orqanizmin hormon səviyyələrini tarazlayır və xərçəng riskini azaldır.
Siqaret və alkoqol istifadəsindən qaçınmaq: Siqaret və alkoqol istifadəsi, hormonların balansını poza bilər və süd vəzi xərçənginə səbəb olan faktorlardır. Bu vərdişlərdən çəkinmək çox vacibdir.
2) Erkən müayinə
Süd vəzi xərçənginin erkən mərhələlərində diaqnoz qoyulması, müalicə şanslarını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Hər bir qadın 40 yaşdan sonra mütəmadi olaraq mammoqrafiya və digər müayinə üsullarından istifadə etməlidir. Xüsusilə risk qrupunda olan şəxslər (genetik mutasiyalar və ya ailə tarixçəsi olanlar) mütəmadi olaraq həkimə müraciət etməli və tövsiyə olunan skrininqləri keçməlidirlər.
3) Genetik müşahidə və konsultasiya
Əgər ailədə süd vəzi xərçəngi olan qadınlar varsa və ya genetik testlər göstərirsə ki, bir qadın yüksək risk altındadır, onda genetik müşahidə və konsultasiya almaq mütləqdir. Bəzi hallarda profilaktik əməliyyatlar (məsələn, süd vəzinin profilaktik olaraq çıxarılması) riskin azaldılması üçün faydalı ola bilər.
Nəticə
Süd vəzi xərçəngi, bir çox faktorun təsiri ilə yaranan və risk altında olan qadınların diqqət etməli olduğu bir xəstəlikdir. Genetik, hormonal və ətraf mühit amilləri xəstəliyin inkişafında rol oynayır, ancaq düzgün həyat tərzi, erkən müayinə və aktiv müalicə ilə bu xəstəliyin qarşısını almaq mümkündür. Erkən diaqnoz, xəstəliyin müalicəsinin uğur şansını artırdığı üçün mütəmadi olaraq müayinələrdən keçmək və risk faktorlarına diqqət yetirmək çox önəmlidir. Gənc yaşda “cavanlaşması” müşahidə edilən süd vəzi xərçəngi, gələcəkdə daha çox araşdırma və tədbir tələb edən bir sahə olmaqdadır. Bu xəstəliklə mübarizədə həm tibbi, həm də sosial səviyyədə hər kəsin fərd olaraq aktiv rolu olmalıdır.
Yaqut Qasımova
Medika Hospitalın mama-ginekoloqu
