İntellekti təşkil edən genlərin uşaqlara anadan, yoxsa atadan ötürülməsi uzun müddətdir elm dünyasının maraq dairəsindədir. Alimlər araşdırmalar nəticəsində bir çox gen variantının intellektə təsir etdiyini aşkar ediblər. Uşaqlar ağlını anadan, yoxsa atasından alırlar?
Tədqiqatlar zəkanın necə təyin olunduğuna və dəqiq nədən ibarət olduğuna hələ dəqiq cavab tapmayıb. İnsanın düşünmə, obyektiv faktları dərk etmə, dərk etmə, mühakimə etmə və nəticə çıxarma qabiliyyətinin hamısı zəka kimi qəbul edilsə də, zəkanın tam tərifi hələ də verilməyib.
IQ (intelligence quotient) testi zəka səviyyəsini müəyyən etmək üçün ümumi etibarlı bir ölçü təmin edir. Hətta bu test də zəkanızın ananızdan, atanızdan qaldığını dəqiq söyləmir. Bir araşdırmaya görə, IQ testinizin nəticəsinin yalnız yarısı genetikanızla izah edilə bilər. Qalan 50 faiz şəxsi şəraitlə bağlıdır.
Daha əvvəl nəşr olunmuş elmi məqalədə zəka ilə əlaqəli genlərin əsasən X xromosomunda yerləşdiyi iddia edilirdi. Xromosomlar canlılarda irsiyyəti təmin edən genetik vahidlərdir. İnsanlarda 46 xromosom var. Lakin onlardan yalnız ikisi (X və Y) cinsi təşkil edir. Qadınlarda iki X xromosomu (XX), kişilərdə bir X və bir Y xromosomu (XY) var.
Əvvəlki araşdırmalar qadınların zəka genlərini uşaqlarına ötürmə ehtimalının daha yüksək olduğunu irəli sürmüşdü. Araşdırma, zəkanın X xromosomunda daşındığını və qadınlarda bunlardan iki (XX), kişilərdə isə yalnız bir (XY) olduğunu ifadə etdi. Qısacası, araşdırma müəyyən şərtlər altında zəkanın anadan uşağa 100 faiz ötürülmə ehtimalının daha çox olduğunu müdafiə etdi.
Tədqiqatçılar zəka ilə əlaqəli genlərin X xromosomunda toplandığından şübhələnirdilər. Çünki X xromosomunda əqli qüsurlara səbəb olan genlər də var.
Çinli tədqiqatçılar 2014-cü ildə apardıqları araşdırmada insan genlərinin yalnız 3,4 faizini ehtiva etsə də, İQ-yə təsir edən genlərin təxminən 16 faizinin X xromosomunda yerləşdiyini irəli sürdülər. Çinli alimlərin tapdıqları, bir sözlə, zəkaya təsir edən genlərin heç də hamısının X xromosomundan gəlməməsi idi. Bu, zəkanın tamamilə anadan gəldiyi arqumentini təkzib edir.
Minnesota Universitetindən James J. Lee-nin rəhbərlik etdiyi komandanın 2018-ci ildə apardığı hərtərəfli araşdırma, genlərin zəkadan gəldiyinə dair maraqlı fikirlər təqdim edir. Bir milyondan çox subyektin gen analizinə əsaslanan araşdırma nəticəsində komanda zəkaya və təhsil uğuruna təsir edən 1271 genetik variasiya aşkar edə bildi. Başqa sözlə, araşdırma zəkadan böyük ölçüdə məsul olan tək bir genin olmadığını ortaya qoydu. Əslində, müəyyən edilmiş 1271 gen variantı da IQ-yə çox az təsir göstərir. Tədqiqat qrupu bu gen variantlarının əsasən anadan, yoxsa atadan miras qaldığını müəyyən edə bilməyib.
İntellektin inkişafında ətraf mühit və tərbiyə də həlledici rol oynayır. Bonn İnsan Genetikası İnstitutunun direktoru və Genetik Tibb professoru Markus Nöthen, “Əlbəttə ki, intellekt üçün təkcə genetika cavabdeh deyil. Ətraf mühit böyük rol oynayır. Bununla belə, genetika və ətraf mühitin təsiri çox güman ki, bir-birinə bağlıdır” dedi.
Almaniyanın Erlangen Universitetindən Andre Reis bunu təsdiqləyərək deyir: “Müəyyən bacarıqları inkişaf etdirmək üçün təkcə istedad kifayət deyil, həm də stimullaşdırıcı mühit lazımdır”
Aydan
