“Davranış pozuntusu” termini 6 aydan çox davam edən, təkrarlanan, sosial normalara uyğun gəlməyən davranış nümunələrini təsvir etmək üçün istifadə olunur. Davranış pozuntusu uşaq psixiatriyasında ən çox rast gəlinən diaqnozdur.

Davranış pozuntusu oğlanlarda qızlara nisbətən daha çox rast gəlinir.

Davranış pozuntularının üç əsas təzahürü var: böyüklərə itaət etmək istəməmə, aqressivlik, antisosial oriyentasiya – başqalarının hüquqlarını pozan, əmlaka və şəxsiyyətə zərər verən fəaliyyət.

Davranış pozuntusu olan uşaqlar aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdirlər:

  Onlar eqoistdirlər.

  Başqaları ilə yaxşı yola getmirlər.

  Onlar özlərini günahkar hiss etmirlər.

  Onlar başqalarının hissləri və rifahı ilə maraqlanmırlar.

  Bir qayda olaraq, başqalarının davranışını səhvən təhdid kimi şərh edir və aqressiv reaksiya verirlər.

  Onlar başqalarını qorxuda, təhdid edə və tez-tez davaya girə bilərlər.

  Heyvanlara qarşı qəddar ola bilərlər.

  Xüsusilə yanğınlar törətməklə əmlaka ziyan vura bilərlər.

  Yalan danışa və ya oğurluq edə bilərlər.

Bu uşaqlar arasında ciddi qayda pozuntuları, o cümlədən evdən qaçmaq və tez-tez dərsdən yayınma hallarına rast gəlinir. Uşaqlarda intihar düşüncələri yarana bilər və uşaqların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün, bu hallara ciddi yanaşmaq mütləqdir.

Uşaqlarda davranış pozuntusunun səbəbləri:

Diqqət çəkmək istəyi: Lazımi sevgi və diqqət göstərilmədikdə və ya kifayət qədər vaxt ayrılmadıqda uşaq böyüklərin diqqətini çəkmək üçün problemli davranışlar sərgiləyir.

İntiqam almaq istəyi: Sevgi görməyən, tez-tez fiziki olaraq cəzəlandırılan uşaqlarda valideynlərindən intiqam almaq istəyi yarana bilər. Həddindən artıq avtoritar münasibət, sərt disiplin  uşağın ata-anasına  qarşı qəzəb və nifrət hissləri bəsləməsinə, bununla birlikdə üsyankar olmasına səbəb olar.

Natamamlıq hissi: Uşağın özünə qarşı inamsız olması davranış pozuntusunun səbəblərindən biridir. Həddindən artıq qoruyucu ya da tolerant valideynlər tərəfindən böyüdülən uşaq normadan daha çox diqqət gördüyü üçün başqalarından asılı, yetərsiz və həssas biri olar.

Uşaqlarda davranış pozuntularının müalicəsi

Müalicə uşaq psixoterapiyasının üsullarından istifadə etməklə həyata keçirilir. Təmas qurmağa imkan verməyən ağır davranış pozğunluqları üçün dərmanlar istifadə olunur.

Davranış pozuntularının aradan qaldırılmasına inteqrasiya olunmuş yanaşma aşağıdakıları əhatə edir:

Davranış metodları.Öyrənmə nəzəriyyəsinə, şərtləndirmə prinsiplərinə əsaslanır. Texnikalar arzuolunmaz davranışları aradan qaldırmağa və faydalı bacarıqları inkişaf etdirməyə yönəlib. Strukturlaşdırılmış, direktiv yanaşmadan istifadə olunur: davranış təhlil edilir, korreksiya mərhələləri müəyyən edilir və yeni davranış proqramları hazırlanır. Uşağın psixoterapevt tələblərinə riayət etməsi gücləndirilir.

Qrup psixoloji təlimlər. Davranış terapiyasından sonra istifadə olunur. Uşağın sosiallaşmasını təşviq etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Oyun formasında keçirilir, şəxsiyyətlərarası qarşılıqlı əlaqə və problemlərin həlli bacarıqlarını inkişaf etdirməyə yönəldilmişdir.

Uşağın müalicəsi ailə konsultasiyası və sosial reabilitasiya tədbirləri ilə tamamlanmalıdır. Valideynlərlə iş ailə mikroklimatının yaxşılaşdırılmasına, icazə verilənlərin sərhədlərinin dəqiq göstərilməsi ilə əməkdaşlıq münasibətlərinin qurulmasına yönəlib.

Təlim formasında uşağın istədiyi davranışına diqqət yetirməyi, özünüidarəetmə bacarıqlarının artırılmasını, münaqişə hallarında özünüidarəetməni nəzərdə tutan düzgün tərbiyə üslubu öyrədilir.

Psixoloq-pedaqoq Nilgün Nəbiyeva